وه‌رگێڕان و پێشه‌كی: خالد سلێمان
15/4/2012
بۆ ماوه‌ی زیاتر له١٥ ساڵه ئه‌م به‌ڵگه‌نامه‌یه‌م له‌ناو كتێب و ئه‌رشیفدا پاراستووه ته‌نها بۆ یه‌كجار له‌كتێبێكدا له‌سه‌ر ئه‌نفال به‌زمانی عه‌ره‌بی به‌كارم هێنا. ئه‌مڕۆ كه‌هه‌واڵی كۆچی دوایی (ئه‌حمه‌د بن بیللا) سه‌رۆكی پێشووتری جه‌زائیر ده‌بیستم, ئه‌م بانگه‌وازه‌م بیرده‌كه‌وێته‌وه كه له‌به‌رواری (٣ی سێپتمبه‌ری ١٩٨٨)دا بڵاوی كرده‌وه‌و دنیای عه‌ره‌بی و ئیسلامی لۆكه‌ی ئاسنینیان خستبووه گوێی خۆیانه‌وه. ئه‌م به‌ڵگه‌نامه مێژووییه كه ئه‌حمه‌د بن بیللا تیایدا داوا ده‌كات شه‌ڕی كۆكوژی و پاكتاوكردن دژی كورد بووه‌ستێنرێت و جیهانی عه‌ره‌بی و ئیسلامی بێنه ده‌نگ تا مێژوو بینین و بیستن و بێده‌نگ بوونیان تۆمار نه‌كات له‌بارودۆخێكی وه‌هادابوو كه‌ڕژێمی به‌عس له‌هه‌موولایه‌كه‌وه پاڵپشتی ده‌كرا. ئه‌وروپاو ئه‌مریكا چاویان له‌ئاست تاوانه‌كاندا داخستبوو یه‌كێتیی سۆڤیه‌تی ئه‌و كاته له‌ڕێگای میدیاكانیه‌وه هه‌موو تاوانێكی به‌درۆده‌خسته‌وه‌و وڵاتانی عه‌ره‌ب عیراقیان له‌پاره‌و پاڵپشتیدا نوقم كردبوو.
له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌م بانگه‌وازه خۆی قسه‌ده‌كات و هه‌ڵوێستی مێژوویی و ئه‌خلاقی مرۆڤێك و سه‌ركرده‌یه‌كی ده‌رده‌خات و پێویستی به‌هیچ شه‌رحێك نییه، ده‌مه‌وێت وه‌ك به‌ڵگه‌نامه‌یه‌ك بیخه‌مه سیاقی ئه‌و چركه مێژووییه‌ی كه‌بانگه‌وازه‌كی تێدا بڵاوكرایه‌وه‌و په‌یوه‌ندیی به‌هه‌ندێ هه‌ڵوێستی تری ناوه‌نده سیاسی و كلتوورییه‌كانی وڵاتانی عه‌ره‌بییه‌وه. له٢٣ی هه‌مان مانگدا واته سێپتمبه‌ری ساڵی ١٩٨٨ بیریارو توێژه‌ری به‌ناوبانگی عیراقی له‌بواری فیكرو فه‌لسه‌فه‌ی ئیسلامیدا (هادی عه‌له‌وی) له‌نامه‌یكدا له‌ژێر ناونیشانی ((برائه‌ت بۆ مناڵانی كوردستان)) وازی له‌ناسنامه عه‌ره‌بییه‌كه‌ی خۆی هێنا، چونكه ئه‌و فڕۆكه‌وانه‌ی هه‌ڵه‌بجه‌و لادێكانی كوردستانی به‌چه‌كی كیمیاوی بۆردومان كرد، هه‌مان ناسنامه‌ی عه‌ره‌بی هه‌ڵگرتووه كه هادی عه‌له‌وی هه‌ڵیگرتووه. ئه‌م نامه‌یه له‌ژماره‌ی هه‌مان رۆژی رۆژنامه‌ی (سه‌فیر)ی لوبنانیدا بڵاوبۆوه.
به‌پێچه‌وانه‌ی دوو هه‌ڵوێسته مێژووییه‌كه‌ی بن بیللاو عه‌له‌وی، رۆژنامه‌ی (گاردیان)ی به‌ریتانی له‌و ده‌مه‌دا هه‌واڵێك بڵاوده‌كاته‌وه له‌سه‌ر سه‌ردانی وه‌فدێكی عه‌ره‌بی به‌سه‌رۆكایه‌تی شانشینی عه‌ره‌بی سعودی و به‌شداریی باڵیۆزه‌كانی كوێت و سودان و یه‌مه‌نی باكوورو مه‌غریب بۆ وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی به‌ریتانیا. سه‌ردانه‌كه بۆ پرۆتێستكردنی حكومه‌تی به‌ریتانیاو میدیای ئه‌و وڵاته بووه له‌ڕسواكردنی به‌كارهێنانی چه‌كی كیمیاوی له‌لایه‌ن رژێمی عیراقه‌وه دژی گه‌لی كورد.
عیراقی ئه‌و كاته له‌ڕووی سیاسی و ئابووری و دیپلۆماسییه‌وه نه‌ك ته‌نها خاوه‌ن توانایه‌كی زه‌به‌لاح بوو، به‌ڵكو له‌سه‌ر ئاستی عه‌ره‌بی و ئیسلامی نوێنه‌رایه‌تی بۆ ده‌كرا. سه‌ردانی وه‌فده عه‌ره‌بییه‌كه‌ش بۆ وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی به‌ریتانیا له‌و جۆره نوێنه‌رایه‌تییه بوو ئه‌وه‌ی له‌بێده‌نگیدا له‌ناوده‌برا ته‌نها كورد بوو، ئه‌و مناڵه كورد بوو وا عه‌له‌وی و بن بیللا نامه‌ی بۆ ده‌ناردو نه‌ده‌گه‌یشت.
به‌ناوی خوای گه‌وره‌و میهره‌بان
بانگه‌واز
له‌كاتێكدا شه‌ڕی عیراق-ئێران له‌كۆتایی نزیكده‌بێته‌وه ئومه‌ی عه‌ره‌بی و ئیسلامی به‌تروسكه‌یه‌ك ئومێده‌وه پێشوازیی له‌ئاشتییه‌كی به‌رده‌وام له‌نێوان هه‌ردوو گه‌لی عیراق و ئێران ده‌كات. شه‌ڕه‌كه‌ش بۆ ماوه‌ی هه‌شت ساڵ تواناو وزه‌ی هه‌ردوو وڵاته‌كه‌ی پڕوكاندو بووه‌هۆی زیاتر له‌ملیۆنێك قوربانی، هه‌روه‌ها هۆكارێكیش بوو له‌بێ هێزكردنی (ئۆپیك)و لاوازكردنی تێكۆشان و یه‌كێتی گه‌لانی موسڵمانداو چه‌سپاندنی فاكته‌ره‌كانی پاشكۆیه‌تی، بگره ئاماده‌یی راسته‌وخۆی بێگانه له‌ناوچه‌كه‌دا.
هه‌ر ئه‌و شه‌ڕه ماوه‌ی بۆ زایۆنیزمی دوژمن ره‌خساند شه‌ڕێكی دوژمنانه دژی لوبنان به‌رپا بكات و له‌پێگه‌ی شۆڕشی فه‌له‌ستینی و بزووتنه‌وه‌ی نیشتمانی لوبنان بدات، چونكه سه‌رقاڵبوونی وڵاتانی ناوچه‌كه به‌شه‌ڕی عیراق-ئێرانه‌وه‌و لێكه‌وتنه‌وه‌ی جه‌مسه‌رگیریی ده‌ستی زایۆنیزمی كرده‌وه‌و توانای هێزه كۆلۆنیاڵییه‌كانی به‌گه‌ڕخست بۆ سه‌قامگیركردنی پێگه‌ی خۆیان له‌وڵاته‌كانماندا.
به‌ڵام هه‌واڵه‌كانی ئه‌مدواییه واده‌گه‌یه‌نن كه‌هێشتا شه‌ڕ له‌ناوخۆی عیراقدا به‌رده‌وامه‌و هێرشێكی سه‌ربازی هه‌یه له‌كوردستانی عیراقداو خه‌ڵكی مه‌ده‌نی دوای تراژیدیای هه‌ڵه‌بجه رووبه‌ڕووی وێرانكاریی چه‌كی كیمیاوی بوونه‌ته‌وه‌و ده‌یان هه‌زار هاووڵاتی كورد كه‌وتوونه‌ته نێوان به‌رداشه‌وه‌و ناچاربوون لادێ و خاكی خۆیان به‌جێبهێڵن و ده‌رگای رزگابوونیش به‌سه‌ریاندا داخراوه، ئه‌مه‌ش رێككه‌وتنه به‌دناوه‌كه‌ی جه‌زائیری ساڵی ١٩٧٦ به‌بیر دێنێته‌وه.
ئاشتیخوازراو ئه‌و ئاشتییه‌یه كه له‌سایه‌یدا گه‌لان له‌ئاسایش و ئازادیدا بژین نه‌ك ئاشتبوونه‌وه‌ی رژێمه‌كان و گرێبه‌ستی (سه‌فقات) له‌سه‌ر حیسابی گه‌لان كه‌یارمه‌تی حكومه‌ته‌كان ده‌دات له‌پته‌وكردنی ده‌سه‌ڵاتداو له‌پاكتاوكردنی نه‌یارو هێزه به‌رهه‌ڵستكاره نیشتمانییه‌كان له‌وڵاتی خۆیاندا. سه‌قامگیریش له‌ناوچه‌كه‌دا مه‌حاڵه به‌بێ گرێدانی جێگیربوونی ئاشتی به‌بزووتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی كوردو هه‌ستپێكردنی هاووڵاتی له‌عیراق و ئێراندا به‌مافه سه‌رتاییه‌كان و هاووڵاتیبوون.
ئه‌گه‌ر هه‌ردوو حكومه‌تی عیراق و ئێران ده‌یانه‌وێت به‌ڕاستی سوود له‌وانه تاڵه‌كانی شه‌ڕه هه‌شت ساڵییه‌كه وه‌ربگرن ده‌بێت ده‌ست بكه‌ن به‌جێگیركردنی ئاشتییه‌كی ناوخۆیی و به‌ئه‌نجامگه‌یاندنی یه‌كێتییه‌كی نیشتمانی پته‌و و هه‌روه‌ها رێزگرتن له‌مافه‌كانی مرۆڤ و مافی چاره‌ی خۆنووسینی گه‌لان و به‌رده‌ست خستنی ئازادییه دیموكراسییه‌كان كه‌تاكه رێگای ئازادكردنی وزه‌ی گه‌له له‌قۆناغی ئاوه‌دانكردنه‌وه‌یه‌كی گراندا، هه‌روه‌ها كۆكردنه‌وه‌ی هه‌موو هێزه‌كان بۆ پاڵپشتیكردنی راپه‌ڕینی گه‌لی فه‌له‌ستین و رێخۆشكردن بۆ دۆخێكی باشتر له‌پێناو تێكۆشانی هاوبه‌شی گه‌لانی ناوچه‌كه دژی كۆلۆنیالیزم و زایۆنیزم.
من داوا له‌حكومه‌تی كۆماری عیراق ده‌كه‌م ده‌ست له‌شه‌ڕی له‌ناوبردن دژی گه‌لی كورد هه‌ڵبگرێت و داواكارم له‌حكومه‌ت و هێزه سیاسییه‌كان له‌وڵاتانی عه‌ره‌بی و جیهانی ئیسلامیدا كه‌بێده‌نگی بشكێنن و پاڵپه‌ستۆی خۆیان پیاده بكه‌ن بۆ راگرتنی ئه‌م كۆكوژییانه.
رۆڵه‌كانی گه‌لی كورد نه‌وه‌كانی نوره‌دین و سه‌ڵاحه‌دینی ئه‌یوبی سه‌دان ساڵه‌و له‌و كاته‌ی ئاڵای ئیسلامیان هه‌ڵكردووه له‌گه‌ڵ عه‌ره‌بدا وه‌ستاون. گه‌لی كورد دژی دوژمنكاریی سێكوچكانه بۆ سوور میسر ساڵی ١٩٥٦ خۆپیشاندانیان رێكخست و شاعیرو ئه‌دیبه‌كانیشی جوانترین به‌رهه‌میان له‌سه‌ر شۆڕشی جه‌زائیر هۆنییه‌وه‌و سه‌دان كه‌سیشیان له‌ڕیزه‌كانی شۆڕشی فه‌له‌ستین شه‌ڕیان كرد. ئه‌مڕۆ ئه‌م گه‌له له‌مه‌ینه‌تیدایه‌و شایانی به‌رزكردنه‌وه‌ی ده‌نگی برا عه‌ره‌ب و موسڵمانه‌كانیه‌تی له‌پێناو پاراستنی له‌شه‌ڕی پاكتاوكردن ئه‌مه‌ش بچووكترین شته تا مێژوو ئه‌وه‌مان بۆ تۆمارنه‌كان كه‌زانیمان و بینیمان و بێده‌نگ بووین.
ئه‌حمه‌د بن بیللا
٣ی سێپتمبه‌ری ١٩٨٨
سەرچاوە:
تعليقات