خالد سلێمان
سیاسەتی ڕاستەوخۆ، ناڕاستەوخۆی شانشینی سعودی، قەتەر، تورکیا بەرامبەر عیراق و سوریا، لە حەڵەتی پاشەکشەی یەکجارەکی پرۆژەی دەسەڵاتێکی ئیسلامی (ئیخوان، بەرەی نوسرە، ئەحراری شام، سوپای ئیسلام..هتد)، کار بۆ دامەزراندنی کیانێکی سوننەی سەربازی دەکات، کە دور نیە، بەعسیەکانی ناو داعش، تۆوی ئەو کیانە بن. یانی داعشیش بەشێک دەبێت لە نەخشە سعودی-قەتەری-تورکیەکە. ئێستا هەوڵی هەرسێ جەمسەرەکە لەوەدا کۆدەبێتەوە، چۆن لە ڕێگەی پارتی دیموکراتی کوردستان و پارتە کوردیەکانی ناو ئیئتلافی ئۆپۆزسیۆنی سوریاوە، کوردیش بەشێک بێت لەو کیانە سوننییە.
لەوانەیە ئەمە باشترین دەروازە بێت بۆ تەماشاکردنی دیمەنی هەرێمی کوردستان، کە لە ڕوی سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتییەوە لە خراپترین ئاستیدایە، بگرە لەبەردەم داڕوخانێکدایە کەس مەزەندەی دەرەنجامەکانی ناکات. بەڵام ئەوەی لەناو دیمەنێکی سیاسی، سۆسیۆ-ئابوری خراپی وەک ئەوەی ئەمڕۆماندا، هەژمونی خۆی هەیەو ڕای
گشتی سەرقاڵکردوە، ناونیشانی دەوڵەتی کوردیە، کە دور نیە داهاتوی ببەسترێتە ئەو کیانە سوننە مەزهبییەی وا مەزەندە دەکرێت جێگەی داعش بگرێتەوە. لە حاڵەتێکیشدا، کورد دور دەبێت لە دهاتوی سیاسی سوننەکانەوە، ئەگەر خاوەن ئیرادەیەکی سیاسی سەربەخۆ، ئابورییەکی بەهێز، هێزێکی پیشمەرگەی یەکگرتوو، هێزێکی ناوخۆی پیشەیی بێت. ئەمانەش نەک تەنها دورن لە بەدیهاتن، بەڵکو دوای دەرکردنی سەرۆکی پەرلەمان لە هەولێر و سەپاندنی ئیرادەی پارتی دیموکراتی کوردستان بەسەر هەر بژرادەیەکدا، لە دیمەنی سیاسی ئەمڕۆی هەرێمدا بونەتە کەیسی لە بیرچو. لە هەمو کاتێکدا ئەوەمان لە بیر ناچێت کە قەیرانەکانی سیاسەت و ئابوری لە هەرێمدا، بەشێوەیەکی خراپ لە سەر ئاستی کۆمەڵایەتی ڕەنگیان داوەتەوەو زیادەڕۆیی نابێت ئەگەر ئاماژە بە بونی جۆرێک لە هەڕەشە لە ئاشتەوایی کۆمەڵایەتی بکرێت.
باشە، ئەگەر قەیران و گرفتە هەرێمایەتیەکان، شەڕی تیرۆر و ململانێی مەزهەبی شیعەو سوننە وەلاوە بنێین و تەنها باس لە کێشەو قەیرانە ناوخۆییەکانی کوردستان بکەین، بەدڵنیاییەوە تیایاندا، خەڵوزی شاراوەی شەڕی چەندان ساڵەی ناوخۆیی ماونەتەوەو بەکەمێک گەرمیی دەگاتە دێگەڵە، چۆن باسی دەوڵەتی کوردی بکەین، باشە ئەگەر بە عەمەلیاتی “قەیسەریش” بێت لە دایکبێت، چۆن دەبێت و تا چەند ئۆکسجینی بەردەوامبونی هەیەو، ئایا کوردستان نابێتە نمویەکەی تری باشوری سودان کە دوای کەمتر لە دوساڵ لە دایکبونی، شەڕی ناوخۆ لە هەناویدا لە دایکبو.
لەوانەیە، ئەم بۆچونە بەشێکی زۆری دەستەبژێری سیاسی و ناوەندەکانی ڕاگەیەیاندنی کوردستان بێزار بکات و بەڕەوا نەبینرێت، کوردستانی “سپی پێست” بە باشوری سودانی ڕەشپێست بەراورد بکرێت، بەڵام ئەوەی خەیاڵدانی نەتەوەیی خواستی دورخستنەوەیەتی لە خۆی، وەک هەژاری و ئینتیما بۆ خێڵ و نەبونی نەتەوە وەک پێکهاتەیەکی سۆسیۆلۆژی و ئابوری و کولتوری پێش ئەوەی تەنها وەک زمان و مێژو تەماشا بکرێت، لە واقیعدا نزیکترین خەسڵەتەکانی کوردن، هەروەک چۆن خەسڵەتی گەلی باشوری سودانیش بون.
سەرۆکی حکومەتی باشوری سودان سێلڤاکێر پێش ڕێفێراندۆمەکە بە دوساڵ، لە بەرواری ٣١/١٠/٢٠٠٩ وتی، “ئەگەر باشوریەکان دەخوازن ئازاد بن، با دەنگ بدەن بەسەربەخۆیی هەرێمەکەیان و مانەوەی سودانیش بە یەکگرتویی وا دەکات هاووڵاتیانی باشور مرۆڤی پلە دو بن”. دوای بەدەستهێنانی سەربەخۆیی، هاووڵاتیانی باشورە “ئەسمەرەکە” پلە یەکی هاووڵاتیبونیان وەرگرت، بەڵام بونە هاووڵاتی پلە دوی واقیعێکی سیاسی، تیادا دەوڵەتی تازە لەدایکبو بەرگەی خێڵ و بەرژەوەندی سەرۆک خێڵ و میلیتاریزمی نەگرت. لە نزیکترین بازنەی دەسەڵاتدا، لە نێوان سەرۆک سێلڤاکێر (خێڵەکانی دنکا) و جێگرەکەی ڕێک مشار ( خێڵەکانی نوێر)دا شەڕو ململانێ دەستیپێکردو تا ئێستاش بەردەوامەو بوەتە هۆی برسیکردنی نزیکەی چوار ملیۆن و نیو مرۆڤ و دەربەدەرکردنی نزیکەی دو ملیۆن و دەیان هەزار کوژراوە. ئەم دەرەنجامەی دەوڵەتەکەی باشوری سودان، تەنها ململانێیەکی سیاسی نەبو، بەقەدەر ئەوەی زەمینەیەکی فشەڵ ئابوری و کۆمەڵایەتی وسیاسی و کولتوری خولقاندیان. نەبونی دامەزراوەی پتەوی پەروەردە، تەندروستی، تۆڕی ڕێگەوبان و هاتوچۆ، ئاسایشی خۆراک، ئەمە جگە لە ململانێیەکی خێڵەکی و سەربازیی باشورەکە خۆی، کە دیکتاتۆریەتی سودانی عومەر حەسەن بەشیر شاردبونیەوە. هەمو ئەمانە فاکتەری پشت قەیرانی دوای قۆناغی سەربەخۆیی بون.
کوردستان هیچ جیاواز نیە لە باشوری سودان، لەوانەیە خەسڵەتی قەیراناوی زۆرتری هەبێت نەک کەمتر، دامەزراوەکانی پەروەردە، تەندروستی، تۆڕەکانی پەیوەندی و هاتوچۆ، شەڕی بەرژەوەندی، نەبونی سیستمی دادی سەربەخۆ، نەبونی سوپای یەکگرتوو، هێزی پۆلیس و ئاسایشی پیشەیی، جیاوازکاریی لە سیستمی خزمەتگوزاری و ژێرخانی ئابوریدا، لەسەروی هەمویەوە ململانێی سیاسی دڵڕەقانەو تۆڵەی سیاسی، لەسەروی ئەوەشەوە نەبونی دەستورێک ژیانی دەوڵەت و کۆمەڵگا ڕێک بخات، ئەمانە هەمو سەرچاوەی پێکهێنانی دیمەنی ئەمڕۆی کوردستانن، وەک چۆن سەرچاوەی باشوری سودانی پێش دیسەمبەری (٢٠١١) بون. لە بیرمان نەچێت باشورە ئەسمەرەکەش خاوەن نەوتە، وەک هەرێمەکەی ئێمەش خاوەن نەوتە.
بە کورتیەکەی، کوردستانی سەربەخۆ، ئەگەر لەم دۆخەدا لەدایک بێت و ڕوبەڕوی هێزی ئیقلیمی وەک تورکیاو ئێرانیش نەبێتەوە، مانای ئەوە نیە، خەڵوزی گەرمکردنەوەی دێگەڵە کۆتایی پێ هاتبێت و لە ماوەی شەو ڕۆژێکدا هەژمون و بەرژەوەندی و فراوانخوازی لە بن هاتبن و بە قودرەتی قادر گیانی مەرکەنتیلەی نەتەوەیی لە دایک بوبێت. کوردستانی ئەمڕۆ ئەوەیە کە دەیبینین، پێش دەسەڵاتە هەرێمایەتیەکان، بەسەر گرفت و قەیرانەکانی خۆیدا دابەش بوە، خەریکە دەکرێتە بارمتەی کۆمپانیانی نەوت و گاز. سکاڵاکانی ئەم دواییەی دانا گاز لەسەر هەرێم و دۆڕاندنی چەندەها ملیار دۆلار، قەرزکردنی چەندەها ملیاری تر، قەرزاری چەندەها ملیاری تری ناوخۆی، وەک موچەی فەرمانبەران، کرێی کارەباو ئاو و شوێن..هتد.
باشە ئەگەر دەوڵەتێک لە ڕەحمی ئەم هەمو کێشانەو، خەڵوزی کولتوری خاوەندارێتی کوردستان، توانای ژیانی دەبێت، تیایدا، تەمەنی ئارامی لەوەی باشوری سودان کەمتر نابێت، دراوسێکان لەگەڵ یەکەم پیرۆزبایدا هەنگوینی ژەهراوی دەرخوارد نادەن، سەرۆکەکەی کێ دەبێت، دەستورەکەی چۆن دەبێت، داهاتەکەی چی دەبێت، سنورەکەی هەر ئەوە دەبێت کە ئێستا لە ناوچەکانی موسڵ و کەرکوک لێ دەدرێن، ئەی بنەماو ناسنامەکەی چۆن دەبن، جێگەی هەموانی تیا دەبێتەوە، یان وەک ئێستا دەبێت و هەر کاتی پێویستی کرد پەرلەمان دادەخرێت، یان دەبێتە نمونەیەکی تری باشوری سودان و شەڕێکی تری ناوخۆ؟
ئەمانە کۆمەڵێ پرسیارن، بەدڵی دەستەبژێری سیاسی نابن و دوریش نیە، ئەو کەسەی دەیانوروژێنیت، بە خینانەت تومەتبار نەکرێت ؛ بەڵام دەبێت بکرێن وبیر لە داهاتو بکرێتەوە. بۆ ئەوەی ئەم پرسیارانە نەکرێن و نەرورژێنرێن، ماڵی کوردی پێویستی بەڕێکخستنەوە هەیە، بە دەستورێک مافی هەمو لایەن بپارێزیت، بە سیستمێک جێگەی هەموانی تیا بێتەوە، بە لێبوردەییەک هەموان قبوڵ بکات، بە کۆنتراکتێکی کۆمەڵایەتی و سیاسی ڕەگ و ڕیشەی تۆڵە نەهێڵێت، بە شەفافیەتێک، تیایدا سەروەتی کوردستان بۆ هەموان بێت، بەو بەهایانەی مافی تاک و گروپەکانی کوردستان دەپارێزیت، بە مەناعەتێک، ڕێگە لە بەرهەمهێنانەوەی باشورێکی تری سودان بگرێت.
*ئەم وتارە لە ڕۆژنامەی www.awene.com بەرواری ١٢/٠١/٢٠١٦ بڵاو بوەتەوە
تعليقات