ژوان شوانی*
ئەدەبی منداڵان گرنگترین بەشی ئەدەبی هەر گەل و نەتەوەیەكە، چونكە لەوێوە بناغە و بنەماكانی كەسایەتی و جیهانبینیی ئەو منداڵانە دادەڕێژرێ كە ئێمە دەهاتوویان پێ دەسپێرین. ئەوەندەی ئەدەبی منداڵانی نەتەوەیەك تۆكمە و دەوڵەمەند بێ، بە دڵنیاییەوە بەو رادەیەش كاریگەریی باشی لەسەر پەروەردەی منداڵانی ئەو وڵات و نەتەوەیە دەكات. كاتێ باسیش لە ئەدەبی منداڵان دەكرێ، هەر ئەو بەشە ناگرێتەوە وا شاعیران و چیرۆكنووسەكان كاری تێدا دەكەن، بەڵكو كتێبە دەرسییەكانی قوتابخانەش بە تەواوەتی و سیستەمی پەروەردەی ئەو وڵاتەش دەگرێتەوە. بەرپرسیارەتی لە بەرامبەر پەروەردەی منداڵاندا، ئەو پرسە گرنگ و پڕ بایەخەیە كە هەتا ئێستا تەنیا گەلانی چاوكراوەی تێگەیشتووی پێگەیشتوو زانیویانە و سەلماندوویانە، چەندە بەنرخ و لە هەمانكاتدا قورسیشە. ئاخر ئەگەر دیوارێك لە هیم و بناغەیدا بەخواری رۆنرا، سەری بگاتە كەشكەڵانی فەلەكیش هەر بەخواری هەڵدەچێ و دواجار بەلادا دێ و دەكەوێ و دانەرەكەی و هەموو دەورووبەرییەكانیشی لەبن خۆیدا نغرۆ دەكا. بۆیە ئەو كۆمەڵگایەش كە منداڵەكەی بەخراپی و لەسەر بنەمایەكی چەوت پەروەردە دەكات و پێی دەگەیەنێ بەڵام هیچ تێی ناگەیەنێ، دواجار دووكەڵەكەی ئەو خراپ پەروەردەكردنە هەر دەچێتەوە نێو گلێنەی خۆی.
بە پێچەوانەشەوە ئەوانەی لەسەر بنەمایەكی زانستی و جوان منداڵ و نەوەی داهاتوو پەروەردە دەكەن، رۆژێك دادێ وڵاتەكەیان لە بن سێبەری ئەو منداڵە پەروەردەكراوانەدا دەحەسێتەوە. زۆر كەس پێیان وایە تەرخانكردنی لاپەڕەیەك یان چەند لاپەڕەیەكی رۆژنامە یان گۆڤارێك بۆ منداڵان، یان نەخێر دەركردنی چەند گۆڤار و رۆژنامەیەكی منداڵان، لە تەنیشت دەرس و فێركاری و راهێنانەكانی سیستەمی پەروەردییدا، بەسە بۆ ئەوەی منداڵان پەروەردە ببن و ئامادە بن شان بدەنە بەر باری گرانی بەرپرسیارەتییەكانی داهاتوویان. بەڵام خۆی ئەو كارانە لەگەڵ ئەوەدا كە نكۆڵی و حاشا لە باشبوونەكەیان ناكرێ، دەبێ ئاگاداری ئەوەش بین بزانین چۆنیان رادەپەڕێنین. ئاخۆ دەقی نووسراوەی منداڵان، تایبەتمەندییەكانی تەمەنی منداڵەكانی تێدا رەچاو دەكرێ؟ ئاخۆ باری سایكۆلۆژی و پەروەردەیی منداڵەكانی تێدا دەگونجێنرێ؟ ئاخۆ ئەوەی ئێمە لەو گۆڤار و رۆژنامانەدا دەیانووسین یان دەیانخوێنینەوە، كاریگەریی باشیان لەسەر پەروەردەی منداڵەكانمان دەبێ یان نا؟ چونكە لە كتێب و گۆڤاری منداڵاندا ئەوەندەی ناوەرۆكی دەقەكان گرنگن، ئەوەندەش دیزاین و رەنگ و تابلۆكانی نێو گۆڤار و كتێبەكان لەجێی خۆیاندا گرنگ و پڕ بایەخن. ئێمە لێرە چیمان كردووە؟ من باس لە كتێبەكانی وەزارەتی پەروەردەی كوردستان ناكەم و ئەو باسە هەڵدەگرم بۆ وتارێكی تایبەت و لەوێدا و لە كاتی پێویستدا زیاتر لە 200 هەڵەی رێنووسی و رێزمانی دەستنیشانكراوتان بۆ دەخەمە روو بۆ ئەوەی بزانین قووڵایی كارەساتەكە چەندەیە. لێرەدا تەنیا وەك نموونە ئاوڕ لە كتێبێكی منداڵان دەدەمەوە كە بەڕێوەبەرایەتیی زنجیرەی كتێبی منداڵان چاپ و بڵاویان كردووەتەوە. لەگەڵ ئەوەدا كە ئەو بەڕێوەبەرایەتییە كاری زۆر شیاو و پڕ بایەخ و بەنرخیان پێشكەش كردووە، بەڵام بەلای منەوە چاونووقاندن لە ئاست ئەو كەموكورتییانە كەزیاتر بەرهەمیی كەمتەرخەمییەكانی خۆمانن، كارێكی باش نییە و ئەركی دڵسۆزانی زمان و ئەدەبی ئەو نەتەوەیەیە كە لە هەڵڵایان بدەن، لە پێناوی ئەوەیدا جارێكی دیكە بەو شێوەیە دووپاتە نەبنەوە. چەند رۆژێك لەوە پێش كتێبێكی بە رواڵەت خنجیلانە و جوانم بە دیاری بەدەست گەیشت. كتێبی "دار و پەپوولە و رووبار)، كورتە چیرۆكێكی فارسییە و نووسەرێكی فارس بەناوی "فەریدە شەبانفەڕ" نووسیوێتی و شاعیر و نووسەر و وەرگێڕە بەتواناكەی رۆژهەڵاتی كوردستان، "ئەمین گەردیگلانی" كردوویەتە كوردی. ئەمن بەش بەحاڵی خۆم بەهۆی ئەوەی ئەمین دەناسم و زۆر كەیفم بەو زمانە پاراو و خاوێنەی دێ كە پێی دەنووسێ و بەردەوام بە خوێندنەوەی بابەتەكانی وشە و شتی تازە فێر دەبم، تاسەبارانە كتێبەكەم لێك كردەوە. پێش هەموو شتێك ناوی نووسەرەكەی بەسەرەوە نەبوو. دواتر كە تەلەفۆنم بۆی كرد، بە تیزە بزەیەكەوە گوتی: وەڵڵا من نووسیومە بەڵام دیارە لەوێ بە پێویستیان نەزانیوە و قرتاندوویانە. پێم سەیر بوو. ئاخر دەرهاویشتنی ناوی نووسەر لەسەر بەرهەمەكەی خۆی كە شەووشەونخوونیی پێوەی كێشاوە، زوڵمێكی گەورەیە لەو كەسە و لە لایەكی دیكەشەوە رێزدانەنانە بۆ چالاكییە رووناكبیری و فەرهەنگییەكانی نەتەوەكەی خۆت. چونكە بەڕێوەبەرایەتیەكانی بەشی چاپ و بڵاوكردنەوە دەبێ ئاگادار بن لەوەی هیچ كتێبێك لە راستیدا نابێ بەبێ ناسنامە ئەسڵییەكەی خۆی چاپ بكرێ. ئەوە خوێنەرانیش پێویستە لە هەمبەر ئەو حاڵەتەدا هەڵوێستیان هەبێ و كتێبی بێ ناسنامە گاڵتەپێكردنە بە خوێنەرەكانی كتێب و لێرەشدا نەك هەر بەڕێوەبەرایەتیی زنجیرەی كتێبی منداڵان بەڵكو بەشی هەرە زۆری ناوەندەكانی چاپ و بڵاوكردنەوەی كتێب لە كوردستان ئەو نەخۆشینەیان هەیە. بە سەدان و بگرە هەزاران كتێب لە كتێبخانەكانی كوردستاندا لە فارسی و عارەبییەوە كراونەتە كوردی و ناوی نووسەرەكانیان و ناونیشانی ئەو ناوەندەی چاپ و بڵاوكردنەوەیەیان بەسەرەوە نییە كە بە زمانە سەرەكییەكەی بڵاوی كردوونەتەوە. با بێینەوە سەر باسەكەی خۆمان، وازم لە ناوی نووسەر هێنا و بە پەلە ویستم چیرۆكەكە بخوێنمەوە. بەڵام بەسەر كارەساتی گەورەتردا كەوتم. هەر لە یەكەم لاپەڕەیدا گیرم خوارد، چونكە لە سایەی ئەو شێوەكاری و تابلۆیەی بۆی كێشراوە، نەك من كەس ناتوانێ بیخوێنێتەوە چ بگا بە منداڵی قوڕبەسەر. لە حاڵێكدا وێنە و تابلۆی نێو كتێبی منداڵان دەبێ یاریدەدەری منداڵەكان بێ بۆ باشتر تێگەیشتنیان لە بابەتەكە و زۆر جاران تابلۆكان دەبێ ئەوەندە روون و جوان پڕ واتا بن، كە ئەو منداڵانەی هێشتا نەگەیشتوونەتە تەمەنی خوێندن و نەچوونەتە قوتابخانە، بتوانن شتێكی لێ هەڵكڕێنن، كەچی لەو كتێبەدا بەداخەوە وێنەكان ئیزن بەچاوی خوێنەر نادەن بچێتە سەر وشە و رستەكان و هەر كەس چەند چركەیەك لەسەر یەك لە لاپەڕەیەك ورد بێتەوە، سەری لەگێژەوە دێ و ناچارە كتێبەكە پێوەبدا. بۆ راستی و ناراستیی ئەو قسەیەم بڕواننە لاپەڕەكانی"(3ـ 5ـ 6ـ 8ـ 9ـ 12ـ 13ـ) كە خۆی كتێبەكە سەرجەم 15 لاپەڕەیە 7 لاپەڕەی ناخوێنرێتەوە. لەگەڵ ئەوەدا كە ناوی سەربەرگەكەشی بەرای من دەبوو زۆر سەرنجڕاكێش و روون و بەرچاو بوایە، هەتا لێی ورد نەبیتەوە نازنی چیی نووسراوە. خۆی لەوانەشە من كابرایەكی نەخوێندەوار بم، بۆ راستی و ناراستیی كتێبەكە تكایە ئێوەش بیكڕن و بیخوێننەوە. لایەنێكی دیكەی ئەو كتێبە كە سەرنجی راكێشام و دیسان ناچار بووم تەلەفۆن بۆ وەرگێڕەكەی بكەمەوە و پێی بڵێم ئەوە تۆ لە كەنگێوە فێر بووی لە رێزمانی كوردی لا بدەیت، ئەوە بوو لە هەموو ئەو شوێنانەی بەپێی یاساكانی رێزمانی كوردی دەبێ پاشگری "دا" وەك دیاریكەری شوێن و كات دابنرێ، دانەنراوە. كەچی وەرگێڕەكە سوێندی خوارد، ئەوەش لەوێ وەبەر مقەستان دراوە. كە گوتیشم بۆچی ناڕەزایەتیت دەرنەبڕیوە؟ گوتی: كاكە ئێمە لە رۆژهەڵاتەوە هەر ئەوێ شك دەبەین، ئەو كونەشمان لێ مەگرن. چ بكەین؟ دەسەڵات چییە؟ كوا ئەو شەڕە بە ئێمە دەكرێ؟ خۆ قسان بكەین ئەو جار ئەوەندەیەشمان بۆ ناكەین؟ قوڕی كوێ بەسەر خۆمانا بكەین؟ لێرەدا بۆ پشتڕاستكردنەوە و سەلماندنی قسەكانم تەنیا دوو نموونە دێنمەوە: رۆژێك مێروولەیەك كە بەدار تووەكە هەڵدەگەڕا، لاپەڕەی 4 كە دەبوو بنووسرێ: (رۆژێك.... بە دارتووەكەدا....)... ... و چەند جار بە دەوری دارەكە خولایەوە.... لا15 دەبوو بنووسرێ: "چەند جار بە دەوری دارەكەدا خولاپەوە.... بە گشتی لەوانەیە ئەو شتانە بە چاوی زۆر كەسەوە شتێكی سادە و ساكار بن، بەڵام ئەگەر هەر بچینەوە سەر ئەو دیوارەی بە نموونە هێنامانەوە، ئەگەر دیوارێك دابنێین و لە كاتی دانانیدا لە چەند جێگەوە درزی تێكەوێت و هەر بڵێین قەیناكا بەوەندە هیچی لێنایە، رۆژێك لە ناخافڵ بەسەرماندا دەڕۆخێ. حەمە رەسووڵي مامه بايز.
* ئەم باببەتە لە پرۆفایلی (ژوان شوانی)ەوە لە سەر فەیسبوک وەرگیراوە
تعليقات