خالد سلێمان
ڕۆژی (20/5/2012) کە لە سلێمانیەوە بە سەفەرێک بەرەو هەولێر کەوتمە، کەش و هەوایەکی ئاسایی لە ئارادابو، تا گەیشتن بەهەولێرو نزیکەی کاتژمێر (4)ی ئێوارە هەمو شتێک وەک خۆی بو. دوای ئەو کاتەو لە چاوتروکانێکدا شینایی ئاسمان ونبو، بایەکی بەهێز دەستی پێکردو شارەکە نوقمی خۆڵبارین بو. ئەوەی جێگای سەرنج بو لەو ئێوارەیەدا سەرسوڕمان نەبونی خەڵکی هەولێرو شارەکانی تری کوردستانە بەم جۆرە تەوژمە خۆلڕویە وا بوەتە دوژمنێکی ئازیزمان و هەفتەی جارێک ژیانمان نوقمی تەنگە نەفەسی دەکات؛ یانی بە کورتیەکەی لەگەڵیدا
ڕاهاتوین و لەهەندێ شوێنی عیراقدا لەبەرئەوەی دەزگاکانی کەشناسی و زەویناسی و حکومەت هیچ شتێکی ئەوتۆی لەسەر ناڵێن کە جێگای لەسەرڕاوەستان بێت، خەڵک نوکتەی لەسەر دەردەکات. یەکێک لەو نوکتانە دەڵێت: " هۆکاری ئەم هەمو خۆڵبارینە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی عیراقیە ڕاکردوەکانی دەست شەڕی مەزهەبی دوای 2003 بەهۆی سەقامگیری باری ئەمنییەوە بەپێ دەگەڕێنەوە وڵات".
ڕاهاتوین و لەهەندێ شوێنی عیراقدا لەبەرئەوەی دەزگاکانی کەشناسی و زەویناسی و حکومەت هیچ شتێکی ئەوتۆی لەسەر ناڵێن کە جێگای لەسەرڕاوەستان بێت، خەڵک نوکتەی لەسەر دەردەکات. یەکێک لەو نوکتانە دەڵێت: " هۆکاری ئەم هەمو خۆڵبارینە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی عیراقیە ڕاکردوەکانی دەست شەڕی مەزهەبی دوای 2003 بەهۆی سەقامگیری باری ئەمنییەوە بەپێ دەگەڕێنەوە وڵات".
ئەم ڕاهاتنە لەگەڵ خۆڵبارینداو، ئەم جۆرە میزاجەش لەنوکتەکردن لەسەر خۆڵبارین، دوای زیاتر لە 8 ساڵ بەردەوامبونی دیاردەکە، نەبونەتە هۆی ئەوەی ناوەندە زانستییەکان زانیارییەکی تەواو بگەیەننە هاووڵاتیان لەلایەک، لەلایەکی تریشەوە هیچ بەرنامەیەکی حکومی نیە بۆ بەرەنگاربونەوەی ئەم دوژمنە لەناکاوەی هەر هەفتەیەک، یان کەمکردنەوەی زیانەکانی بۆ سەر ژیانی خەڵک. دوریش نیە هەر ئەم خەمساردییە زانستی و حکومیە وایان لەخەڵک کردبن کە لەگەڵ خۆڵدا ڕابێت و نوکتەشی لەسەر دروست بکات. بەڵام دەبێت بیر لەو بکەینەوە کە خۆڵبارین تەنها بۆ چەند ڕۆژێک تەنگە نەفەسمان ناکات بەڵکو تێکەڵ خۆراک و ئاوی خورادنەوەمان دەبێت و گەردەلولەکان لەگەڵ خۆیاندا ملیارەها ئەتۆمی ورد دەکەنە دووژمنی ڕۆژانەمان و داهاتومان دەخەنە بەردەم گەورەترین مەترسییەوە.
هەندێ زانیاری بنەڕەتی
ئەوەی دەزگاکانی باسی دەکەن، چەند جۆرێک لە خۆڵبارین، یان گەردەلولی خۆڵ هەیە کە بەم شێوەیەن:
یەکەم: جۆرێک لو خۆڵبارین هەیە کە لە ناوەرَاستی کێشوەری ئەفریقیاوە دەست پێدەکات و بەپێی ئاراستەی با بەسەر هەندێ شوێنی جیهاندا دەنیشێتەوە، وەک ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەشێک لە ئەوروپاو ئەمریکاو ئاسیا و باکوری ئەفریقیا خۆی.
دوەم: ئەو خۆڵبارینەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دورگەی عەرەبی دەگرێتەوە، بەشێکی سەرچاوەکەی لە خاکی عیراقەوەیە کە ڕەنگەکەی سورەو گیروگرفتێکی زۆر بۆ ئەو کەسانە دروست دەکات کە نەخۆشی "ڕەبو"یان هەیە، ئەویش بەهۆی ئەتۆمی زۆر وردی ناو خۆڵەکەوە.
سێیەم: سەرچاوەیەکی تری خۆڵبارین کە بیابانەکانی "میسر"ەوە دەست پێدەکات و جۆری خۆڵەکەی سپیەو زیانی کەمترە لەوەی عیراق و زۆریش ناخایەنێت.
چوارەم: بەشێکی تری خۆڵبارین دەگەڕێتەوە بۆ چالاکیەکانی دەریای سپی ناوەڕاست. هۆکاری ئەمەشیان دەگەڕێتەوە بۆ بەرزی و نزمی پاڵەپەستۆی کەش و هەواو دەرکەوتنی "هەوری کەوتوو" کە پێکاتەیەکی بەهێزی هەیە و شاقوڵییە و باران و تەرزەی لە دواوەیە.
هۆکارەکان
یەکێک لەو هۆکارە سەرەکیانەی وا لە هەمو بۆنەیەکدا باس دەکرێت، فراوانبونی ڕوبەری وشکانیە لە ئەفریقیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئاسیا و بەشێک لە ولایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا. ئەم فراوانبونی ڕوبەری وشکانیەش بوەتە هۆی:
یەکەم: فشەڵبونی توێکڵی سەرەوەی زەوی
دوەم: کەمبونی ڕوبەری سەوزایی و دارو درەخت
سێیەم: بونی جوڵەی بەردەوام لە توێکڵی سەرەوەی زەوی
چوارەم: کەمبونی ڕێژەی ئاوی سەر زەوی (ڕوبارو کانی و گۆماو)
پێنجەم: هەڵبەتە لەسەروی هەمو ئەمانەوە، هۆکارێکی تری گلۆباڵ هەیە ئەویش گەرمبونی گۆی زەوییەو توانەوەی چیا بەفرینەکانی جەمسەری باکورو باشور کە بوەتە هۆی زیادبونی رێژەی ئاو لە ئۆقیانوس و دەریاکاندا بە هۆی قەتیسبونی هەوا لەسەر زەوی و گۆڕانێکی بەرچاو لە پلەی گەرما و سەرما کە زۆر جار لە کاتی چاوەڕان نەکراودا ڕودەدات.
شەشەم: ئەوەی پیوەستە بە عیراقەوە، بەشێک لە زانیارییەکان باس لەوە دەکەن کە دوای ساڵی 2003، جوڵەی سوپای ئەمریکی بەو هەمو ئامێرە سەربازییەوە لە باشوری عیراقدا بەشێوەیەکی بەرچاو بوەتە هۆی جوڵاندن و هەژاندنی تۆێکڵی سەرزەوی. چونکە پێش ئەو مێژووە دیاردەی خۆڵبارین کومتر بوە لە عیراقداو بەپێ هەمو زانیارییەکانیش دوای ئەو ساڵە زیادی کردوە.
لەپاڵ ئەم گۆڕانکاریانەدا هەر تەوژمێکی سارد کە لە دەریای سپی ناوەڕاستەوە هەڵدەکات و لەگەڵ پلەکانی گەرمادا بەریەک دەدەوێت، توێکڵی سەرەوەی زەوی هەڵدەچێت و دەبێتە هۆی دروستبونی گەردەلولی خۆڵ کە وەک زاناکانی جیۆلۆجیا باسی دەکەن، ئاکامێکی ژینگەیی خراپی لێ چاوەڕوان دەکرێت.
چارەسەر هەیە؟
لەگەڵ ئەوەی دیاردەی گەرمبون و قەتیسبون گڵۆباڵە، زاناکانی بواری جیۆلۆجیاو ژینگە باس لەوە دەکەن بەرەنگاربونەوەی دیاردەی گەردەلولە خۆڵاویەکان دەکرێت لەم ڕێگایانەوە بێت:
یەکەم: سنور دانان بۆ چالاکی وەک پستێنی سەوزی هەڕەمەکی و پەنابردن بۆ سیاسەتی سەوزکردنی بەرفراوان کە تەنها شارەکان نەگرێتەوە بەڵکو هەمو ناوچەکانی وڵات.
دووەم: داڕشتنی سیاسەتێکی درێژخایەن لە بواری ئاوداو چالاککردنی کشتوکاڵ
سێیەم: ڕاگرتنی چالکی پیشەسازی هەڕەمەکی و نەوروژاندنی توێکڵی سەرەوەی زەوی
چوارەم: پەنابردنە بەر ڕێکخراوە نێودەوڵەتیەکان لەبواری ژینگەو هێنانی ئەزمونی جیهانی بۆ ڕوبەڕوبونەوەی وشکەساڵی
پێنجەم: چالاککردنی ڕۆڵی کۆمەڵگای مەدەنی لەبواری ژینگەو دەستپێکردنی هەڵمەتی سەوزاندن لەسەر ئاستی وڵات.
سەرچاوە:
تعليقات