عیراق ده‌وڵـە‌تێكی ئایینییه‌؟

خالد سليمان

هه‌موو ئاماژه‌ ئاشكراو شاراوه‌كان له‌عیراقدا ئه‌وه‌ ده‌خه‌نه‌ڕوو كه‌هه‌ندێ دامه‌زراوه‌ی سیاسی و ئه‌منی و ئایینی نزیك له‌ نوری مالكی خه‌ریكی چاندنی تۆوی ده‌وڵه‌تێكی تاكڕه‌وی و ئایینین. ژماره‌یه‌ك له‌و لایه‌نانه‌ راسته‌وخۆ بڕیار له‌سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران نوری مالكی-یه‌وه‌ وه‌رده‌گرن و هه‌ندێكی تریان له‌لایه‌ن لایه‌نی توندڕه‌وی وه‌ك بزووتنه‌وه‌ی (سه‌دری)و ژماره‌یه‌كیش له‌ناو حزبی ئه‌نجومه‌نی باڵانی ئیسلامیی عیراقدا.

ده‌توانین ئاماژه‌كانی ئه‌م هه‌وڵانه‌ له‌ڕووداوی جیاجیادا بخوێنینه‌وه‌، به‌تایبه‌تیش هه‌وڵه‌كانی خراپتركردنی باری ئه‌منیی كه‌ركوك و ناوچه‌ دابڕاوه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمی كوردستان و گۆڕینی یاسای دادگای فیدراڵ و لێدانی كه‌مینه‌ ئایینییه‌كان و داخستنی یانه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانیان له‌به‌غداو ئه‌و شارانه‌ی تر كه‌تایبه‌تمه‌ندی فره‌ كلتووری و ئیتنیان تێدایه‌، هه‌روه‌ها لێدان و پێشێلكردنی مافی تاك و ئازادیی ده‌ربڕین و چه‌وه‌ساندنه‌وه‌ی ژنان و مافه‌كانیان به‌هۆی جۆری هه‌ڵبژاردنی جلوبه‌رگ و نه‌پۆشینی سه‌رپۆش، هه‌موو ئه‌مانه‌ ناونیشانی مه‌شهه‌دی سیاسیی عیراقی ئه‌مڕۆن و بۆچوونی نزیك له‌ده‌وڵه‌تێكی تاكڕه‌وی و ئایینی له‌خۆده‌گرن.

له‌ماده‌ی (92)ی ده‌ستووری عیراقی هه‌میشه‌ییدا هاتووه‌ كه‌دادگای باڵای فیدراڵی پێكدێت له‌چه‌ند دادوه‌رێك و پسپۆڕانی فقهی ئیسلامی و یاسایی كه‌زۆرینه‌ی ئه‌ندامانی په‌رله‌مان ژماره‌و رێكخستنی شێوه‌ی دیاریكردنیان و كاری دادگا به‌پێی یاسا دیاری ده‌كات. هه‌ردوو دیوانی وه‌قفی ئیسلامی (شیعه‌و سوننه‌) ناوی پسپۆڕه‌كان دیاریده‌كه‌ن و ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران دوو كه‌سیان لێ هه‌ڵده‌بژێرێت و دوای ره‌زامه‌ندیی زۆرینه‌ی په‌رله‌مان به‌پێی مه‌رسومێكی كۆماریی داده‌نرێن. یاساش ته‌ماشای ئه‌م (فه‌قێینانه‌) وه‌ك به‌شێك له‌هه‌یئه‌تی دادگا ناكات، به‌ڵكو كاره‌كه‌یان به‌بێ هیچ رۆڵێك له‌بڕیارداندا راوێژكاریی ده‌بێت.

به‌ڵام له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌م رۆڵه‌ له‌گه‌ڵ روانگه‌ی حزبه‌ ئایینییه‌كاندا ناگونجێت، هه‌ستان به‌ئاماده‌كردنی پڕۆژه‌یاسایه‌كی نوێ و پێشكه‌شی په‌رله‌مانیان كرد، ئه‌وه‌ش له‌پێناو گۆڕینی ئه‌و یاسایه‌و ملكه‌چكردنی بۆ ده‌سه‌ڵاتی پیاوانی ئایینی شیعه‌. ئامانجی ئه‌م پڕۆژه‌یه‌ش له‌وه‌دا كۆده‌بێته‌وه‌ كاری راوێژكاری پسپۆڕانی فقهی ئیسلامی بگۆڕدرێت بۆ كاری بڕیاردان و پێدانی مافی (ڤیتۆ) له‌سه‌ر هه‌ر بڕیارێك له‌گه‌ڵ روانگه‌ی ئه‌وان بۆ ده‌وڵه‌ت و كۆمه‌ڵگا ناگونجێت.

به‌كورتییه‌كه‌ی، ئه‌گه‌ر دوو كه‌س له‌و (فه‌قێیانه‌)ی ناو هه‌یئه‌ی دادگای باڵای فیدراڵ ڤیتۆیان دژی بڕیارێك بده‌ن ئه‌وا بڕیاره‌كه‌ هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه‌و ده‌سه‌ڵاتی (فه‌قیه‌) ده‌سه‌پێت ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر (10) كه‌س له‌گه‌ڵیدابن.

له‌لایه‌كی تره‌وه‌ له‌ژیانی رۆژانه‌ی به‌غداو شاره‌كانی تری عیراقدا, ئه‌و ده‌ستدرێژیانه‌ی كه‌ له‌لایه‌ن هێزه‌كانی سه‌ر به‌مه‌كته‌بی نوری مالكی و هێزه‌ سیاسییه‌ توندڕه‌كانه‌وه‌ ده‌كرێنه‌ سه‌ر كه‌مینه‌ ئایینییه‌كان و ژنان و تاكه‌كان و یانه‌یه‌كی كۆنی وه‌ك (مه‌شرق) كه‌بۆ مه‌سیحییه‌كان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌و ساڵی 1944 دامه‌زراوه‌ به‌بڕیاری سه‌ركرده‌یه‌كی ئه‌منی سه‌ر به‌مه‌كته‌بی سه‌رۆك وه‌زیران داده‌خرێت، ئه‌مانه‌ هه‌موو ئه‌و ئاماژانه‌ن كه‌پێشبینی قۆناغێكی مه‌ترسیداریان لێده‌كرێت له‌عیراقدا.

له‌م میانه‌یه‌دا رۆژنامه‌ی (الإتحاد) كه‌یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان به‌عه‌ره‌بی له‌به‌غدا ده‌ریده‌كات له‌ژماره‌ی رۆژی 9/9/2012 هه‌واڵێكی له‌مباره‌یه‌وه‌ بڵاوكردۆته‌وه‌و تێیدا هاتووه‌ كه‌بڕیاری داخستنی یانه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان به‌سه‌رپه‌رشتی ئه‌فسه‌رێكی ئه‌منی نزیك له‌ مالكی به‌ناوی فاروق ئه‌عره‌جی به‌ڕێوه‌ده‌چێت، ئه‌مه‌ش دوای ئه‌وه‌ هاتووه‌ كه‌سه‌رۆك وه‌زیران له‌كاتی سه‌ردانه‌كه‌یدا بۆ به‌شداریكردن له‌كۆنگره‌ی وڵاتانی بێلایه‌ن كه‌ له‌مانگی رابردوو له‌ئێران ئه‌نجامدرا، چاوی به‌هه‌ندێ پیاوی ئایینی كه‌وتووه‌و له‌پێشه‌وه‌یان مه‌رجه‌عی شیعی (مه‌حمود شاهرودی) كه‌داوایكردوه‌ یانه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان دابخرێن.

یه‌كه‌م لایه‌نی سیاسیش كه‌پشتگیری ئه‌م هه‌نگاوه‌ی مالكی كرد حزبی (ئه‌نجومه‌نی باڵای ئیسلامی له‌عیراق) بوو كه‌ له‌ڕێگای سه‌دره‌دین قوبانچی مامه‌ڵه‌ی هێزه‌ ئه‌منییه‌كانی له‌گه‌ڵ یانه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان به‌هه‌نگاوێكی گونجاو له‌گه‌ڵ ده‌ستووردا له‌قه‌ڵه‌مدا. هه‌ندێك زانیاریش كه‌ كه‌ناڵه‌كانی میدیا بڵاویان نه‌كردۆته‌وه‌ ئاماژه‌ بۆ ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن كه‌ كوڕی یه‌كێك له‌سه‌ركرده‌ ئه‌منییه‌كانی نزیك له‌ مالكی له‌یانه‌یه‌كدا كوژراوه‌و ئه‌مه‌ بۆته‌ هۆی ئه‌وه‌ی هێرشیان بكرێته‌سه‌رو بڕیاری داخستنیان بدرێت.

هاوكات له‌گه‌ڵ ئه‌م رووداوانه‌دا له‌(كازمیه‌) له‌به‌غدای پایته‌خت، هه‌ندێ لافیته‌ی سه‌یرو سه‌مه‌ره‌ هه‌ڵواسران و تیایاندا پاڵپشتی بڕیارێكی حكومی ده‌كرێت كه‌داوای قه‌ده‌غه‌كردنی چوونه‌ ژووره‌وه‌ی ژنانی بێ سه‌رپۆش بۆ ناو كازمیه‌ ده‌كرێت.

ڕۆژنامه‌ی (ئه‌لمه‌دا) له‌ژماره‌ی رۆژی 17/8/2012دا ئه‌وه‌ی بڵاوكردۆته‌وه‌ كه‌یه‌كێك له‌سه‌ركرده‌كان ئاماده‌ی فاتیحه‌ خوێندنێك بووه‌و له‌كاتی گه‌ڕانیدا به‌ناوچه‌كه‌دا ژنێكی بینیوه‌ به‌جلوبه‌رگی مه‌ده‌نییه‌وه‌. هه‌ر له‌وێدا داوایكردووه‌ ژنی بێ سه‌رپۆش له‌هاتنه‌ ناو شاری كازمیه‌ قه‌ده‌غه‌ بكرێت، هه‌روه‌ها داواشیكردووه‌ پۆلیسی چاودێری دابونه‌ریت و دیارده‌ی سه‌لبـی له‌شاره‌كه‌و بازاڕه‌كانیدا دروست بكرێت.

ئه‌گه‌ر ئه‌م هه‌موو هه‌نگاوه‌ ئه‌منی و سیاسی و یاساییانه‌ی كه‌ حكومه‌تی عیراق وه‌ك به‌رنامه‌یه‌كی حزبه‌ سیاسییه‌كان له‌لایه‌ك و رازیكردنی پیاوانی ئایین له‌لایه‌كی تره‌وه‌ پیاده‌یان ده‌كات، بخرێنه‌ باری جێبه‌جێكردنی به‌رده‌وام و به‌رگی ده‌ستوورییان له‌به‌ربكرێت و له‌ڕێگایانه‌وه‌ ده‌ستی حزبه‌ ئایینییه‌ توندڕه‌وه‌كان بۆ لێدانی كۆمه‌ڵگا واڵا بكرێت، به‌تایبه‌تی لێدانی كه‌مینه‌ ئایینییه‌كان و ژنان و ئازادییه‌كانی تاك، ئه‌وا عیراق به‌ره‌و ده‌وڵه‌تێكی ئایینی ده‌ڕوات. هه‌ڵبه‌ته‌ له‌پاڵ ئه‌م ئیجرائاته‌ ئه‌منیانه‌دا كه‌ڕه‌فتاری ده‌زگا ئه‌منییه‌كانی رژێمی سه‌دام حسێن به‌بیری خه‌ڵك دێننه‌وه‌، گۆڕینی یاسای دادگای باڵای فیدراڵ -ئه‌گه‌ر په‌رله‌مان ره‌زامه‌ندی له‌سه‌ر بنوێنێت و بڕیاری له‌سه‌ر بدات- ترسناكترین هه‌نگاو ده‌بێت و رێگا له‌به‌رده‌م ده‌وڵه‌تێكی تاسه‌ر ئێسقان ئایینی خۆشده‌كات.

Source: