كورد هەڵەی زۆری هەبووەو لە زۆربەی وێستگەكاندا فاكتەری بەهێزبونی حكومەتی عیراقی دووای (2003) بووە

چوار شەممە, 20 شوبات 2013 19:25

ZKW  دیمانە: بەشار عەزیز  خالید سلێمان، رۆژنامەنووس و چاودێری سیاسی، لە دیمانەیەكی تایبەتی زاری كرمانجیدا، باس لە كێشە ناوخۆییەكانی عێراق و بارگرژییە هەنووكەییەكان دەكات، ئەو وایدەبینێت "- قەیرانی سیاسی لە عیراقدا گرێدراو نییە بەو پەیوەندییە ئاڵۆزەی نێوان كوردو شیعە یان شیعەو سوننە, بەڕای من قەیرانەكە گرێدراوە بە میكانیزمی حوكمڕانی لە قوناغی دووای سیستمی تۆتالیتاری بەعس لەلایەك, لەلایەكی تریشەوە بە پێكهاتەی كۆمەڵایەتی و كولتوری كۆمەڵگای عیراقەوە". سەبارەت بە نارازیبوونی لایەنەكانیش لە سیستەمی حوكمڕانی، ئەو رایدەگەیەنێت "ئێستا هەموو لایەك لە دەسەڵاتدا بەشدارە, لە پەرلەماندا نوێنەری هەموو لایەك هەیە, هەروەها لە حكومەتیشداو لە دەسەڵاتی دادوەریشدا، بەڵام هەموو بەشدارەكان لە پێكهاتەی سیستمی حوكمڕانی ناڕازین"بۆیە ئەو دەپرسێت "ئەگەر ئەوەندە ناڕازین بۆ لە حكومەت ناكشێنەوە, ئایا مانەوە لە حوكمدا تەنها بۆ وەرگرتنی پارەو ئیمتیازاتە یان شتێكی تر؟".راشیدەگەیەنێت "وازهێنان لەو فێدرالیەی كە هەیەو بیركردنەوە لە یەكێتییەكی كۆنفێدرالی بۆ عیراقی ئەمڕۆ كەتیایدا رێككەوتنێك بۆ مەسەلە دیفاعی و سەروەرییەكان و هەروەها دراوێكی هاوبەشیش هەبێت، یەكێك دەبێت لەو چارەسەرانەی عێراق لەم دۆخە رزگار دەكات". * ئاڵۆزییەكانی عێراق لەنێوان كوردو مالیكی دەستی پێكردو دواتر بۆ نێوان شیعەو سوننە درێژ بوویەوەو ئێستاش بەردەوام لە دژی مالیكی خۆپیشاندان لە ئارادان، تۆ سەرەتا ئەم دۆخە چۆن شرۆڤە دەكەی؟ - قەیرانی سیاسی لە عیراقدا گرێدراو نییە بەو پەیوەندییە ئاڵۆزەی نێوان كوردو شیعە یان شیعەو سوننە, بەڕای من قەیرانەكە گرێدراوە بە میكانیزمی حوكمڕانی لە قوناغی دووای سیستمی تۆتالیتاری بەعس لەلایەك, لەلایەكی تریشەوە بە پێكهاتەی كۆمەڵایەتی و كولتوری كۆمەڵگای عیراقەوە. ئەوەی پەیوەستە بە سیستمی حوكمڕانی و ئەو میكانیزمەی دوای ساڵی 2003 لەلایەن ئەمریكییەكان و بەڕازیبوونی عێراقیەكان داتاشرا, نەك تەنها پەیوەندی بە خۆڵەمێشی سیستمی تۆتالیتاری بەعس هەیە, بەڵكو ڕەگ و ڕیشەی لە بنەماكانی دەمەزراندنی دەوڵەتی عیراقیشدا هەیە لە دەیەی دووەم و سێیەمی سەدەی بیستەمیشدا. بەریتانیەكان دەوڵەتی عێراقیان لەسەر بنەمای ئەوە دامەزراند كە پێگەیەكی ئابووری و میلیتاری ئەوان بێت لە ناوچەكەداو بۆ ئەمەش پێكهاتەی سوننەیان كردە میراتگری خۆیان. هەر ئەمەش وای لێكردن بەهەموو شێوازێك دژی سەربەخۆیی كورد بن و لەبەرامبەر هەر تێكشكانێكی هێڕشەكانی سوپای عیراقی نوێی ئەو كاتەدا دژی بزووتنەوەی نەتەوایەتی كورددا(شۆڕشی شێخ محموود و بارزانیەكان وەك نموونە), ئەوا تۆڵە بەهێزی ئاسمانی بەریتانیەكان بكرێتەوە. ئەو كولتورە سیاسییەی بەریتانیەكان لە عیراقدا دایانمەزراند, تێكەڵ بە بەهاو كولتوری ئاین و مەزهەب و خێڵ كراو تا ئێستاش وڵاتەكە لەسەر ئەو بنەمایانە حوكم دەكرێت. ئەوەی دەمەوێت بیڵێم و ئاماژەی بۆ بكەم, بوونی ڕەگ و ڕیشەیەكی مێژووییە لە قەیرانی دەسەڵاتداو ئەمریكیەكانیش ساڵی 2003 لەسەر هەمان بنەمای مەزهەب و چارەسەری ئەمنی سیستمی حوكمڕانییان لە عیراقدا بنیادنایەوە. لایەنەكەی تری قەیرانی سیاسی پەیوەستە بە پێكهاتەی كۆمەڵایەتی و كولتورییەوە كە تا ئێستا كەس  باسی ناكات و لە ژێر كاریگەری ئایدیۆلۆژیاو ئاین و رۆمانسیەتی سیاسیدا بووەتە نیمچە تابۆیەك. كۆمەڵگای عیراقی كە لە دەیەی چوارەمی سەدەی رابوردوودا مەلیك فەیسەڵ لە بری كۆمەڵگا بەكۆمەڵێ گروپی كۆمەڵایەتی پەرش و بڵاو وەسفی دەكات, تا ئێستا كە لەدەیەی دووەمی سەدەی بیست و یەكداین, هەر هەمان كۆمەڵگایەو گۆڕانكارییەكی ڕادیكاڵی بەسەردا نەهاتووە. ڕوونترین نمونەش ئەوە بو كە دووای نەمانی تۆتالیتاریزم ساڵی 2003,  هەر گروپێك گەڕایەوە لای ژینگەكەی خۆی و ئەو هارمۆنیە كۆمەڵایەتییەی بەردەوام لە ئەدەبیاتی سیاسی عیراقدا باس دەكرا, تەنها وەك خەونێك دەركەوت و هیچی تر. * قسەیەك هەیە كە ئەگەر بێتوو پێشتر تاكڕەوی حوكمكردن لە دەرەوەی یاساكانەوە بووبێت، ئەوا ئێستا بە ناوی یاساوە ئەمە دەكرێت، رای تۆ چییە لەسەر ئەمە؟ - لەوانەیە تاكە قسەیەك لەم بارەیەوە هەبێت و بمەوێت بیڵێم, هەوڵی شیعەكان بێت بۆ گۆڕینی یاسای دادگای باڵای فیدراڵ لە وڵاتەكەدا, كە دەبێت وەك هەیئەتێكی سەربەخۆ بمێنێتەوە. ئێستا هەموومان ئاگامان لەوەیە كە شیعەكان هەوڵ دەدەن رۆڵی ڕاوێژكاریانەی پیاوانی ئاین لەم دامەزراوە گرنگەدا بگۆڕِن بۆ رۆڵێكی جێبەجێكارو سێ "فەقیهی" ئاینی توانای ئەوەیان هەبێت بڕیاری یاسایی هەموو دادوەران رەت بكەنەوە. بەڵی لەگەڵ ئەو هەوڵە تاكڕەویانەی لە ئارادایە هەیە بۆ حوكمكردنی عێراق, چوارچێوەیەكی یاسای و ئاینیش ئامادەیە بۆ سەپاندنی دیكتاتۆریەتێكی (ئیكلیركی) لە ڕێگای یاسای دادگای باڵای فیدراڵەوە. * لە سەرەتای دروستكردنەوەی دەوڵەتی ئێستای عێراق دوای رووخاندنی رژێمی بەعس، تەواوی لایەنە بەشداربووەكانی پرۆسەكە (چ عێراقی یان غەیرە عێراقی) تەواو كۆكبوون لەسەر ئەوەی كە دەبێت عێراقی داهاتوو عێراقی هەمووان بێت و دەسەڵات لە ووڵاتدا بە پشكداری هەموو لایەك ببرێت بەڕێوە، ئەم عێراقەی ئێستا تا چ راددەیەك لەسەر ئەم پایانە چەسپاوە؟ - ئێستا هەموو لایەك لە دەسەڵاتدا بەشدارە, لە پەرلەماندا نوێنەری هەموو لایەك هەیە, هەروەها لە حكومەتیشداو لە دەسەڵاتی دادوەریشدا, بەڵام هەموو بەشدارەكان لە پێكهاتەی سیستمی حوكمڕانی ناڕازین. من وەك ڕۆژنامەنووسێك دەپرسم باشە ئەگەر ئەوەندە ناڕازین بۆ لە حكومەت ناكشێنەوە, ئایا مانەوە لە حوكمدا تەنها بۆ وەرگرتنی پارەو ئیمتیازاتە یان شتێكی تر؟. ئەمە پرسیارێكە هەموو كەسێكی چاودێر بۆ دیمەنی ئەمڕۆی پرۆسەی سیاسی لە عیراقدا دەیكات بەبێ ئەوەی وڵامێكی دەست بكەوێت.  ئەمە بەهیچ شێوەیەك ئەوە ناگەیەنێت كە لەبەر ئەوەی هەمووان بەشدارن, یانی سیستمەكە باشە, یان بەرپرسیارێتی بخرێتە ئەستۆی یەك لایەن. شك لەوەدا نیە حوكمی مالیكی نەك تەنها تاكڕەویانەیە, بەڵكو بەڵكو لە زۆر ڕوەوە بەتایبەتی ڕووی ئەمنی و عەسكەری و دەسەڵاتی مەكتەبی تایبەتی خۆیەوە, وەك سەددام كار دەكات و ئەو مكیانیزمەی لە بوارە ئەمنی و سەربازیەكاندا بەكاریان دێنێت هەمان ئەو میكانیزمەمان بیر دەخاتەوە كە بەعسیەكان لەدووای ساڵی 1964 لە عیراقدا بەكاریان دەهێنا, دروستكردنی لیژنەی ئەمنی تایبەت, كۆنترۆڵ كردنی میدیا, پیرۆزكردنی رۆڵی تاكەكەسیانەی سەرۆك...هتد. یەكێك لەو شتانە كە لەم رۆژانەدا لە عێراقدا زۆر دووبارە دەكرێتەوە ئەوەیە كە مالیكی "موختاری" عیراقیەكانەو وێنەكانی لە "مەسیرە"كانی ناو بەغدا بە زەبەلاحی دەردەكەون, ئەمە جگە لەوەی هەموو بڕیارە گرنگەكانی وڵاتی بەستووەتە مەكتەبەكەی خۆیەوە, ئەمانە هەموو ئاماژەی ئاشكران لە دەركەوتنەوەی وێنەی "تاكایەتی"دا لە عێراقی دووای 2003 . * رایەك هەیە دەڵێت ئەوەی كە دەیبینین نە دوور نە نزیك پەیوەندی بە دیموكراسیەوە نییە، بەڵكو قۆناغێكی ئاناركیە(فەوزا) لەو قۆناغەكانی ژیاری كەوا كۆمەڵگی عێراقی بە شێوەیەكی گشتی تێیكەوتووە؟ - ئەنارشیزم لە مێژووی سیاسەتدا پانتایەكی گەورەی داگیركردووە, تەنانەت بیریاری گەورەی فەرەنسی بە رەچەڵەك بوڵگاری "تۆدۆرۆڤ" وای بۆ دەچێت كە ئەنارشیستێكی گەروەی وەك "سیرَج نێچاییڤ" كە ساڵی 1868 یەكەم مانیفێستی ئەنارشیستانەی لەگەڵ "باكۆنین"دا بڵاو كردەوە, سەكۆی سیاسی یەكەمی سیستمی تۆتالیتێری بێت لە جیهاندا. بیرۆكەكەش لەوەدا كۆدەبێتەوە كە تاكێك دەبێتە دەستوور و یاساو لە هەر چركەیەدا بێت ئەوەی بنیادنراوە دەیڕوخێنێت. بە دڵنیاییەوە لە زۆر كاتدا فەوزای كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووری دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی ئەنارشیزم, بەڵام ئەنارشیزم خۆی فەوزا نیەو زۆر لەوە رێكخراوترە كە بیری لێ دەكەینەوە, چونكە لە كۆتاییدا دەبێتە چوارچێوەیەكی كۆنكریتی بۆ سیاسەت و بەڕێوەبردنی دەوڵەت. ئەوەی لە عێراقدا روودەدات هەوڵێكە بۆ دروستكردنی ژینگەی ئەنارشیستیانەو بارودۆخی وڵاتەكەش كە لە فەوزاو بێسەروبەری و بێ یاسایی و ململانێدایە, لەبارە بۆ دروستكردنی ئەو ژینگەیەو دەرخستنی تاكێك وەك فریادرەس تەماشا بكرێت. بەكورتیەكەی ئەوەی لەم وڵاتەدا روودەدات بەهەموو پێوەرێك دوورە لە دیموكراسیەتەوە, چونكە كلتوری دیموكراسی بەبێ زەوتكردن و پێشێل كردنی مافەكانیان, تاكەكان لە سنوری "زەبەلاح" بووندا رادەگرێت و دەوڵەت لە رەفتاری "تاكایەتی"دا ناسرێتەوە. * خۆپیشاندانەكانی سوننە لە دژی شیعەو حوكمڕانی مالیكی درێژەی هەیەو زۆر جاریش هێز بەكار دێت، بە بڕوای تۆ ئەم ناكۆكی و ململانێیانەی نێوان شیعەو سوننە بەرەو كوێ دەچن؟ - كوشتنی سەرۆك عەشیرەتی جبور  لە موسڵ، محەمەد تاهیر عەبد رەبەو سەركردەیەكی لیستی (عیراقییە) لەفەلوجەعیفان سەعدون عیساوی لەڕۆژانی رابردوودا، پێش خۆپیشاندانەكانی رەمادی و شارە سوننە نشینەكانی تر، دەمانخاتەبەردەم ئەو پرسیارەوە كە هەموو عێراقییەك بەبێدەنگی و لەتەنیایدا لەخۆی دەكات؛ ئایا عیراقییەكان توانای بەردەوامی دانیان بەشەراكەت هەیە؟. رووداوەكانی عێراق و ئەو قەیرانە قووڵە سیاسییەی كە رەگ و ریشەی لەقوڕو لیتەدا چێندراوە، لەچوارچێوەی رۆمانسیەتی نیشتمانپەروەری و ئاینی چونەتە‌دەرەوەو تیایدا ناسنامەی ئاراستە سیاسییەكان دەردەكەوتوون. سوننەكان ترسی گەورەیان ئەوەیە كە شیعە بەیەكجاری دەست بەسەر بەغدادا بگرن, نە رەمادی نە موسڵ و نە تكریت و فەلوجەش بۆ سوننە جێگەی بەغدا ناگرنەوە, بۆیە ئێستا هەوڵی ئەوە دەدەن خۆپیشاندانەكان لەو شوێنانەدا نەوەستن و بەغداش بگرنەوە, بەڵام پرسیارەكە لێرەدا ئەوەیە, ئەی ئایا سوننە چی پڕۆژەیەكیان بۆ عێراق پێیە؟ خۆ ئەگەر بیری پان-عەرەبی لای شیعە كۆمەڵایەتی بێت و پەیوەست بێت بە (ئەسڵ و نەسل)ەوە, ئەوا لای سوننەكان لە یەكانگیر كردنی نەتەوەو ئایندا بەرجەستە دەبێت و بەعس و هەرچی بزووتنەوە فاشیەكانی ناو دنیای عەرەبیش هەیە هەر لەم دنیا بینییەوە دروست بوون. بەڵام لە هەموو كاتێكدا ئەمە لەوە دوورمان ناخاتەوە كە شیعەكان لە لاشعوری سیاسیدا دەیانەوێت مێژووی پشتگوێ خستنی دوور و درێژی خۆیان بكەنە سەكۆی سیاسەت و چوارچێوە بۆ سیستمی حوكمڕانی. بە كورتیەكەی, پێم وایە بەغدا ببێتە جێگەی ململانێی گەورەی داهاتووی نێوان هەردولا. * بە بڕوای چاودێران، گەیشتنی ئەم دۆخە بەوەی ئێستاو دروستبوونی ئەو هەموو ئاڵۆزی و ناكۆكیە، هی ئەوەیە كە لەماوەی دەسەڵاتیدا، شیعە بە رووحیەتێكی تۆڵە سەندنەوە حوكمڕانیی كردووە؟ - لە لایەكەوە هەندێك لە شیعەكان لەگەڵ هەموو پەیمانە سیاسییەكانیاندا بۆ سەرخستنی پرۆسەی سیاسی لەوڵاتەكەدا، جۆرێك لە(ئیزدیواجیەت) دەنوێنن و دەیانەوێت مۆركێكی تەواوی مەزهەبی بدەنە دەوڵەتی عیراقی، ئەگینا پێش زەبەلاح بوونی قەیرانەكان دەیانتوانی دەست لەمالیكی هەڵگرن و هەر هیچ نەبێت بەشێك لەگرفتەكان چارەسەر بكەن. ئیتر زەحمەتە بڕوا بەو تیۆرە سیاسییە بكرێت كە گوایە مالیكی دروستكەری هەموو كێشەكانە, چونكە ئەگەر لیستی (هاوپەیمانیی نیشتمانی) كە پارت و لایەنە شیعەكانی كۆكردووەتەوە، دەست لە (دەوڵەتی قانون) هەڵگرێت، ئەوا دەرگایەك بەڕووی قەیرانەكەدا دەكرێتەوە. هەڵبەتە ئەمە ئەوە ناگەیەنێت كەمالیكی خەون بە عەباكەی سەدام حسێنەوە نابینێت. لەلایەكی ترەوە هەندێك لە سوننەكان دەیانەوێت میراتی دەوڵەتی بەعس لەبیر بكرێت و ئەمەش بەئاشكرا لە رەفتاری سیاسییەكان و دروشمی خۆپیشاندەرەكاندا دەردەكەوێت. هۆكاری ئەمەش جگە لەوەی روویەكی مێژوویی هەیەوەك لەدەست پێگەی سیاسی و ئابووری و دەسەڵات لەعێراقدا، دەگەڕێتەوە بۆ ئەو پشتگوێ خستنەی حكومەت مومارەسەی دەكات. هەڵبەتە جیاوازی مەزهەبی و دیدی هەرلایەكیان بۆ شێوەی سیستمی حوكمڕانی و مۆركی ئەو عێراقەی كە دەیانەوێت و وێنای دەكەن و هەروەها پێناسەی هەر لایەكیان بۆ ناسنامە سیاسییەكەی وڵات لەنێوان عروبەیەكی ئایدیۆلۆژی تێكەڵ بەئاین و خەیاڵی ناسیۆنالیستی (سوننی) و عروبەیەكی تری كۆمەڵایەتی تێكەڵ بەمەزهەب و ویلایەتی فەقیه، ئەمانەش بەشێكی تری قەیرانە سیاسییەكەن كەبەدەنگی بەرز باسیان ناكرێت. *  كێشەكانی كورد و عێراق لە چییەوە سەرچاوەیان گرت و بۆچی بەم ئاستە گەیشت؟ ئایا هەڵەی كورد بوو لە سیاسەتكردنی، یان كلتووری عەرەبی و دژایەتی كردنی كورد رێگر بووە لەبەردەم گەیشتنی كورد بە مافەكانی؟ - ئێمە ناتوانین بڵێین كولتوری عەرەب ڕێگرە لەبەردەم ماف و ئامانجەكانی گەلی كورددا, چونكە ئەمە دەچێتە خانەی بیرَكردنەوەیەكی ڕاسیستانەوە, بەڵام ئایدۆلۆژیای پان-عەرەبیزم ژینگەیەكی وای دروست كردووە كە زۆرینەی عەرەب خزابێتنە نێو دیدو رۆمانسیەتی یەك نەتەوەو یەك نیشتیمان و یەك بیركردنەوەو یەك دنیابینییەوە, دژایەتی كورد بكەن. كێشەكان لێرەوە سەر هەڵدەگرن و هۆكارەكانیش بە تەنها بیری ناسیۆنالیستی عەرەبی نین, وەك لەسەرەتادا ئاماژەم پێكرد هێزێكی زەبەلاحی كۆڵۆنیاڵی وەك بەریتانیا هۆكارێكی تر بوو لە چەسپاندنی بیرۆكەی كوردو كوردستان وەك پاشكۆی دەوڵەتی عێراقی عەرەبی. هەموو ئەو بەڵگەنامانەی لە دووای ساڵی (1920)ەوە لەلایەن كوردەوە ئامادە دەكران بۆ شێوازی حوكمڕانی لە عێراقدا پێش حكومەتی عیراق لەلایەن بەریتانیەكانەوە رەت دەكرایەوە. جگە لەمانە, بەڵی كوردیش هەڵەی زۆری هەبووەو لە زۆربەی وێستگەكاندا فاكتەری بەهێزبونی حكومەتی عیراقی دووای (2003) بووە, لە ساڵی (2006-2007)دا كورد مالیكی هێشتەوە, ساڵی (2011) دیسانەوە كورد مالیكی وەك یاریزانێكی كۆن گەڕانەوە ناو سەنتەری حوكم, بەبێ ئەوەی هیچ پەیمانێكی مۆركراو هەبێت بۆ ئەو كێشانەی پەیوەستن بە ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم, هەروەها مەسەلە ئەمنی و سەربازیەكان و كێشەی سەرچاوە سروشتیەكان لە كوردستاندا. ئەوەی لە دەستووری عیراقدا هاتووە بە نسبەت كوردەوە, تەفسیری جیاجیای بۆ دەكرێت و بنەمایەكی كۆنكرێتی نییە, لە هەر ماددەیەكدا كە پەیوەست بێت بەكوردو بەرژەوەندیەكانیەوە, ئەوا لەبەرامبەردا گرێدراوە بە سەنتەرەوەو ڕێگری زۆری بۆ دروستكراوە, وەك لە یاسای نەوت و گاز و هێزەكانی سوپادا هەن و تا ئێستاش چارەسەرێكی تۆكمەیان بۆ نەدۆزراوەتەوە. باشترین ماددە كە لە بەرژەوەندی كورددا بوو, بەڵام رەتكرایەوەو كورد پێداگری لەسەر نەكرد, پەیوەست بو بە رێفێراندۆمەوە بۆ سەربەخۆیی كوردستان. ماددەكانی تر ناچنە خانەی تەڵاقی سیاسییەوە لەگەڵ حكومەتی عیراقداو زیاتر لە ئیجرائات و مەسەلەی تەكنیكیدا دەردەكەون. *  باس لەوە دەكرێت مەسەلەی فیدرالیەت مەسەلەیەكی شكستخواردووەو سەركەوتنی بەدەست نەهێناوە، ئەوەش كە هەیە، كرچ و كاڵەو عێراق زەمینەیەكی تیا نەرەخساوە تەقەبولی فیدرالیەت و دیموكراسی بكات؟ - ئایا كاتی ئەوە هاتووە كورد بەدەنگی بەرز بیر بكاتەوەو بگەڕێتەوە بۆ بیرۆكەی دابەشكردنی عێراق و دامەزراندنی سێ دەوڵەت و كۆتاییهێنان بەشەراكەتی (شیعە، سوننە، كورد)، یان راگەیاندنی پڕۆژەی دەوڵەتێكی كۆنفێدرالی كەتیایدا یەكێتییەكی ئارەزومەندانە هەر سێ دەوڵەتەكە پێكەوەدەبەستێت؟ ئەمە یەكێكە لەو پرسیارانەی, دەتوانم بڵێم پێداویستی ئەم چركە ساتەیە بۆ كورد. پێم وایە وازهێنان لەو فێدرالیەی كە هەیەو بیركردنەوە لە یەكێتییەكی كۆنفێدرالی بۆ عیراقی ئەمڕۆ كەتیایدا رێككەوتنێك بۆ مەسەلە دیفاعی و سەروەرییەكان و هەروەها دراوێكی هاوبەشیش هەبێت، یەكێك دەبێت لەو چارەسەرانەی عێراق لەم دۆخە رزگار دەكات، چونكە ئەگەر بەدەنگی بەرز رابگەیەنرێت، توانای پێكەوە ئیدارەدانی وڵات نەماوە، بەڵام لەو چوارچێوەی سێ دەوڵەتەدا یان سیستمێكی كۆنفێدرالیدا توانای پێكەوەژیان ماوە, جیابوونەوەو تەڵاقێكی سیاسیش هەر فاكتەرە بۆ پێكەوە ژیان, نەك یەكێتییەكی نائارەزوو مەندانە. *  كێشەكانی نێوان حكومەتی عێراق و كورد درێژ بوونەوە، ئەم درێژ بوونەوەیە بۆچی؟ كێشمەكێش و ململانێ ناوخۆییەكانی كورد تا چەند رۆڵیان هەبوو لەو درێژ بوونەوەیە؟ - پێم وا نیە كە كێشەكانی ناوخۆی كوردستان هۆكاری درێژبوونەوەی گرفتەكانی نێوان حكومەت عیراق و هەرێمی كوردستان بن, بەڵام بەدڵنیاییەوە بوونی سیستمێكی حوكمڕانی شەفاف لە هەرێمداو تەبای سیاسی و ئەنجامدانی رێفۆرمێكی سیاسی و ئابووری و بوونی دامەزراوەی  حوكمڕانیی لەبری دامەزراوەی حزبی و شێوازی "سۆڤێتی" لە دەوڵەتداریدا, هەرێم لەبەردەم هەڕەشەكانی بەغدادا بەهێز دەكەن. Source: http://www.zarikrmanji.com/index.php?option=com_content&view=article&id=2170&catid=45&Itemid=215 سەرچاوە: ڕۆژنامەی زاری کرمانجی