له‌په‌ره‌گرافی كۆتایی راپۆرتێكی هه‌شت لاپه‌ڕه‌یدا كه‌په‌یمانگای ئه‌ڵمانی بۆ كاروباری نێوده‌وڵه‌تی و ئاسایش له‌ژێر ناونیشانی (ئه‌ردۆگان و ئۆجه‌لان، ده‌سپێكی گفتوگۆكان «بازدانێكی چۆنایه‌تی له‌سیاسه‌تی توركیای كوردیداو ستراتیژێكی نوێی پارتی كرێكارانی كوردستان») دا له‌مانگی نیسانی رابردوودا بڵاویكردۆته‌وه هاتووه‌و ده‌ڵێت: «پێویسته سیاسه‌تمه‌دارانی ئه‌وروپا ئه‌وه‌ی له‌توانایاندا هه‌یه به‌گه‌ڕی بخه‌ن و بۆ پاڵپشتیكردنی گفتوگۆكان، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر سه‌ركه‌وتنیان -سه‌ركه‌وتنی گفتوگۆكان- كار بكاته سه‌ر وه‌رگرتنی توركیا له‌یه‌كێتیی ئه‌وروپادا».
بۆ یه‌كه‌مینجاره سه‌نته‌رێكی ئه‌وروپی بۆ كاروباری ئاسایش و نێوده‌وڵه‌تی، هه‌ڵوێستێكی روونی له‌مشێوه‌یه ده‌رباره‌ی كێشه‌ی كورد ده‌خاته‌ڕوو. به‌تایبه‌تی وه‌ك شاره‌زایه‌ك له‌بواری سیاسه‌تی ئه‌ڵمانی و توركیدا ئاماژه‌ی بۆ ده‌كات په‌یمانگای ئه‌ڵمانی بۆ كاروباری نێوده‌وڵه‌تی و ئاسایش، یه‌كێكه له‌و سه‌نته‌رانه‌ی، حكومه‌تی ئه‌ڵمانی پشت به‌ڕاپۆرته‌كانی ده‌به‌ستێت له‌داڕشتنی سیاسه‌ته‌كانیدا.
ئه‌م رایه‌ی په‌یمانگا ئه‌ڵمانیه‌كه، ده‌ره‌نجامی پێشچاوخستنێكی وردی مێژووی سیاسی و ململانێی نێوان ده‌وڵه‌تی توركی و پارتی كرێكارانی كوردستان له‌ساڵی (١٩٨٤)ه‌وه تا ئه‌مڕۆ به‌هه‌موو فاكته‌ره ناوخۆی و ده‌ره‌كییه‌كانیه‌وه.
یه‌كێك له‌و خاڵانه‌ی له‌ڕاپۆرته‌كه‌دا به‌هه‌ند وه‌رگیراوه‌و وه‌ك خاڵێكی سه‌ره‌كی لای ئه‌ردۆگان ته‌ماشا ده‌كرێت، گۆڕینی سیستمی په‌رله‌مانی توركیایه بۆ سیستمی سه‌رۆكایه‌تی، هه‌روه‌ها توركیا له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دایه نه‌ك ته‌نها له‌سه‌ر سه‌كۆی جیهانی ئیسلامی و رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست، به‌ڵكو ببێته یاریكه‌رێكی ئابووری و سیاسی نێوده‌وڵه‌تیش. هه‌ردوو ئه‌م ته‌ماحه گه‌ورانه‌ش به‌پله‌ی یه‌كه‌م پێویستیان به‌ژینگه‌و كۆڵه‌كه‌ی ناخۆیی هه‌یه‌و ئه‌ردۆگان باش ده‌زانێت (به‌ده‌په) له‌م دوو مه‌سه‌له گرنگه‌دا بۆ ئه‌و له‌م هاوكێشه‌یه‌دا سه‌نگی خۆی هه‌یه.
له‌م مه‌سه‌له‌یه‌شدا توركیا له‌وه باش تێگه‌یشتووه كه پاڵ بوونی (په‌ده‌په) و فراكسیۆنێكی كوردیدا له‌ناو په‌رله‌مانی وڵاته‌كه‌دا، ئۆجه‌لان كلیلی چاره‌سه‌ره له‌كوردستانداو هه‌ر پشتگیرییه‌كی خوازراو له‌كورد له‌گۆڕانكارییه لۆكاڵییه‌كاندا، پێویستی به‌قسه‌ی ئه‌وه. لێره‌وه ده‌توانین بڵێین پڕۆسه‌ی ئاشتی تورك-كورد له‌یه‌كێك له‌ئاسته‌كانیدا په‌یوه‌ندی هه‌یه به‌ته‌ماحی ئیسلامیه‌كانی توركیا (یه‌كسانی و گه‌شه‌پێدان) بۆ چوونه سه‌ر سه‌كۆی ئابووری و سیاسی جیهانی و گۆڕینی ده‌ستووری توركیا.
له‌ڕووی سایكۆلۆژییه‌وه ده‌ستپێكردنی پڕۆسه‌ی ئاشتی له‌توركیا دوو تابۆی سیاسی له‌زهنیه‌تی نوخبه‌ی توركیدا تێكشكاند، یه‌كه‌میان ئه‌و دیده ناسیۆنالیستیه‌یه كه له‌سه‌ره‌تای دروستبوونی ده‌وڵه‌ته‌وه تێڕوانینێكی (هۆمۆژێن)ی بۆ كۆمه‌ڵگای توركی هه‌یه‌و له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و دیده‌دا هیچ نه‌ته‌وه‌و ئه‌تنیكێك به‌تایبه‌تی كورد، له‌نه‌خشه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسی و كلتووریدا نه‌ده‌خوێنرایه‌وه. ته‌نانه‌ت توندڕه‌وی ئه‌م دیده ناسیۆنالیستیه گه‌یشته ئه‌و راده‌یه‌ی ناوی رێوی كوردستان كه له‌جوگرافیای سروشتی جیهاندا هاتووه‌و له‌جوگرافیای سروشتیی توركیادا لا ببرێت. دروشمی (من توركم واته من روو سوورم) هه‌ڵێنجراوی هه‌مان ئه‌و دیده بوو. به‌ڵام پڕۆسه‌ی ئاشتی ئه‌و ئه‌فسانه‌یه‌ی تێكشكاند. له‌لایه‌كی تره‌وه ناوی ئۆجه‌لان تابۆیه‌كی تری فه‌رهه‌نگی ناو سیاسه‌تی توركیا بوو، به‌ڵام ئێستا هه‌مان ناو كلیلی چاره‌سه‌ره‌و له‌نه‌ورۆزی رابردوودا هه‌موو جیهانی به‌نامه‌یه‌كی مێژووی له‌كێشه‌و دیدو خواستی كورد بۆ ئاشتی ئاگاداركرده‌وه. هه‌ر ئه‌و نامه‌یه‌ش وای له‌نێوه‌نده ئه‌وروپیه‌كان كرد ئه‌مڕۆ پڕۆسه‌ی ئاشتی وه‌ك رووناكیه‌ك له‌و دیوی تونێله‌كه‌وه ببینن و داوای پشتگیریكردنی لێبكه‌ن، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر كار بكاته سه‌ر وه‌رگرتنی توركیا وه‌ك ئه‌ندام له‌یه‌كێتیی ئه‌وروپادا.
هۆكارێكی گرنگی تری پڕۆسه‌ی ئاشتی، سه‌رچاوه‌كانی وزه‌و ئاڵوگۆڕی بازرگانییه له‌گه‌ڵ هه‌رێمی كوردستانی عیراقدا، كه‌وه‌ك راپۆرته‌كه‌ی په‌یمانگای ئه‌ڵمانی بۆ كاروباری نێوده‌وڵه‌تی و ئاسایش ئاماژه‌ی بۆ ده‌كات له‌دوای ئه‌ڵمانیا، هه‌رێمی كوردستان دووه‌م بازاڕی به‌روبوومی كۆمپانیا توركییه‌كانه. ئه‌مه جگه له‌وه‌ی كه‌هه‌رێمی كوردستان سه‌رچاوه‌یه‌كی گرنگی وزه‌یه له‌بواری په‌ترۆڵ و گازدا. به‌پێی لێدوانێكی وه‌زیری وزه‌ی توركیا تانیر یه‌ڵدز «وڵاته‌كه‌ی به‌ڕێژه‌ی ٩٧٪ پێویستییه‌كانی سووته‌مه‌نی و به‌رهه‌مه نه‌وتییه‌كانی هاورده ده‌كات».
كوردستانیش سه‌رچاوه‌یه‌كی گه‌وره‌ی دابینكردنی ئه‌و بڕه زۆره‌ی وزه‌یه كه‌توركیا پێویستی پێیه‌تی، بۆیه په‌ره‌پێدان و پێشخستنی مه‌جالی وزه‌و ئاڵوگۆڕی بازرگانی له‌گه‌ڵ هه‌رێمی كوردستان وه‌ك بازاڕێكی نه‌شونماكه‌ری نوێی ناوچه‌كه پێویستی به‌ژینگه‌یه‌كی له‌بارو ئارمای هه‌یه له‌ڕووی سیاسییه‌وه‌و به‌بێ ئاشتییه‌كی پته‌و له‌كوردستانی باكووردا مومكین نییه.
دیپلۆماتێكی فه‌ره‌نسی نزیك له‌سه‌رۆكی وڵاته‌كه‌ی فرانسوا هۆڵاند ده‌ڵێت: «ئه‌وه‌ی له‌توركیا رووده‌دات به‌لای ئێمه‌وه گرنگه‌و وه‌ك رووناكی كۆتایی تونێله‌كه ته‌ماشای ده‌كه‌ین». ئه‌م قسه‌یه‌ی دیپلۆماتێكی فه‌ره‌نسی كه‌گۆشه‌یه‌كی سیاسه‌تی پارتی سۆسیالیستی فه‌ره‌نسی حوكمڕان ئاشكرا ده‌كات، له‌جه‌وهه‌ردا نزیكه له‌و روانگه‌یه‌ی كه‌ڕاپۆرته ئه‌ڵمانیه‌كه جه‌ختی له‌سه‌ر ده‌كات، ئه‌ویش سه‌ركه‌وتنی پڕۆسه‌ی ئاشتییه كه ئۆجه‌لان و ئه‌ردۆگان سه‌ركردایه‌تی ده‌كه‌ن، به‌تایبه‌تی ئه‌م پڕۆسه‌یه له‌قۆناغێكی مێژوویداو له‌ناوچه‌یه‌كدایه، له‌وانه‌یه رووبه‌ڕووی (سایكس-پیكۆ)یه‌كی تر ببێته‌وه.
سەرچاوە: ڕۆژنامەی كوردستانی نوێ
تعليقات