درزێك لە״مەناعە״ی سیاسیماندا

خالد سلێمان‌4/9/2014
ساڵی 2012 ئابووریناسێكی ئەمریكی ڕەخنەی توندی ئاراستەی ئیدارەی باراك ئۆباما كرد كە لەكاتی قەیرانێكی دارایی قوڵدا فەرمانبەر دەنێرێتە ماڵەوە، چونكە بازاڕی كار لە دۆخێكی خراپدا بوو، یانی ئەو فەرمانبەرانەی دەنێردرێنە ماڵەوەو دەبنە بار بەسەر بازاڕێكی كاری قەیراناوی. ئابووریناسەكە لەوتارەكەیدا كە لە واشنتن پۆستدا بڵاو كرایەوە، پێی وابووە ئەو هەنگاوەی حكومەتی ئەمریكا نەك قەیرانەكە كەم ناكاتەوە، بەڵكو قووڵتری دەكاتەوە، چونكە لە كاتی قەیراندا ئەگەر چارەسەری شیاو لە بەردەستدا نەبوو، ئەوە دەبێت گرفتەكان بە قەبارەی خۆیان بهێڵرێنەوە.

ئەم نموونە ئەمریكییە كلیلێكی باشە بۆ قسەكردن لەسەر دیمەنی سیاسی‌و ئابووری كوردستان كە ئەمڕۆ بەبارودۆخێكی ناسك‌و قەیراناویدا تێپەڕدەبێت. لەلایەكەوە لە شەڕێكی فراوانداین لەگەڵ هێزێكی فاشیگەری ئاینی وەك داعشدا، لەلایەكی ترەوە قەیرانی نرخی سوتەمەنی كە بووەتە هۆی خۆپیشاندان‌و بارگرژییەكی وەها كە خەریكە بەرە ناوخۆكەمان لە بیر دەباتەوە. لەپاڵ ئەمانەشدا بۆ ماوەی دوو مانگ زیاترە موچەی فەرمانبەرانی كوردستان نەدراوەو بۆ ماوەی حەوت مانگە بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان لەلایەن حكومەتی فێدراڵییەوە نەگەیشتوە.فەلسەفەی ئیدارەی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەم قۆناغەدا، پێویست دەكات لەوەوە دەست پێبكات كە ئەگەر چارەسەر بۆ كێشەی نرخی سوتەمەنی و موچەی فەرمانبەران لە بەردەستدا نەبێت، ئەوا هەنگاوێكی گرنگ دەبێت ئەگەر حكومەت بتوانێت قەیرانەكە لەقەبارەی خۆیدا ڕابگرێت تا ئەو كاتەی بڕیاری یەكلاكەرەوە دەدرێت‌و كۆتایی بە كێشەكان دەهێنرێت.هەر لەم سیاقەدا، ئەركی وەزارەتی سامان سرووشتیەكان‌و حكومەتی هەرێمی كوردستانە، پلانێكی تۆكمەی هەبێت بۆ قەیرانەكان‌و توانای ئەوەی هەبێت لەسروشت‌و بازنەی خۆیاندا بیانهێڵیتەوە، یەكێك لەوانە نرخی سوتەمەنییە. هەڵبەتە بەرپرسیارێتییەكە تەنها لە ئەستۆی حكومەتدا نیەو بەشێكی دەكەوێتە سەر حزب و پێكهاتە سیاسییەكان‌و هەروەها كەنالەكانی میدیدا لە مامەڵەكردن لەگەڵ واقیعێكدا، لێكترازان پەی پیدەبات‌و بەرە ناوخۆییەكە تووشی سەرئێشە دەكات.جگە لە دیاریكردنی نرخی سووتەمەنی كە پێویست بوو پێش بڕیاردان لەسەری، حكومەت هەموو هۆكارەكانی بۆ خەڵك ڕوون بكردایەتەوە نەك دووای ئەوەی خۆپیشاندان و كاری توندوتیژی لێكەوتەوە. لەوانەیە كەسانێك هەبن توندوتیژی تەنها لە بریندار بوون‌و لێكەوتنەوەی قوربانی تێبگەن، بەڵام سووتاندنی تایەو ئۆتۆمبێل‌و قسەی نابەجێ‌و تەشهیریش هەر توندوتیژین‌و دەچنە خانەی ئاكت‌و بزاوتی نائاشتیانەوە. جێگەی خۆیەتی لەم میانەیەدا ئاماژە بە لایەنێكی تری بەرچاوكەوتنی لێكترازانی بەرەی ناوخۆیی بكرێت، ئەویش ئەو شەڕە ئیعلامییەیە كە هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ دزە پێكردنی لیستی ناوی خانەنشینان لە وەزارەتی دارایی و ئابووری. خۆ دەكرا لە ئاستی وەزارەت وئەنجومەنی وەزیراندا باس لەم كێشەیە بكرێت‌و چارەسەری بۆ بدۆزرێتەوە نەك بەو شێوە «شەعبەوییە» بخرێتە بەردەستی خەڵك‌و جێگەی تانەی بەكارهێنەرانی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان.بەبێ كەمكردنەوە لە قەبارەی ئەم گرفتانە كە كەس تیایاندا بێبەری نیەو بەرپرسیارێتی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی‌و ئەخلاقی گەورەی لیدەكەوێتەوە، دیمەنی ئەمڕۆی كوردستان لەهەموو كاتێك زیاتر پێویستی بە پتەوكردنی بەرەی ناوخۆیی هەیەو، هەر درزێك دەبێتە پاشەكشێی پرۆسەی سیاسی‌و حوكمڕانی لە كوردستاندا، وەك ڕۆژنامەنووسێك پایزی ساڵی ٢٠١٠ لە سەروتاری یەكێك لە ژمارەكانی گۆڤاری «هەفتانە»دا لەژێر ناونیشانی (كاتێك كورد كۆپی كەسی پێناكریت؟)، باوەڕام وا بووە كە نەك تەنها لە كاتی تەنگژەدا، بەڵكو پێویستە لە كاتی شێنەییدا باس لە بەرەی ناوخۆیی بكەین‌و «مەناعە»ی چركەساتی شۆكمان هەبێت.هەڵبەتە ئەم «مەناعە»ەیە، هەموو كایە سیاسی‌و ئابووری‌و كۆمەڵایەتی و كولتوریەكانە، كە كورد تیایاندا نموونەیەكی دایاریكراوی نیەو تا ئێستا نازانێت كۆپی چی نموونەیەك لەجیهاندا بۆ خۆی هەڵبژێرێت، كام سیستم دەكاتە چوارچێوەی حومكڕانی، هاوپەیمانێتی هەڵقوڵاو لە سەر بنەمای ستراتیژی، تیایدا تێگەیشتنێكی ماقوڵ بۆ ئاشتەوایی‌و پەرەپێدان و نەخشاندنی هێزی بەشەری هەبێت، یان گەڕانەوە بۆ چەسپاندنی سیاسەتی سەرەتایی و «غەریزەكاری» سیاسەت، ئابووریەكەی بە هۆی پێترۆڵەوە «ڕەیعی» دەبێت یان كراوە بەسەر تواناكانی كۆمەڵگەو تاكدا، بەرژەوەندییەكانی كۆمەڵگە لە كوێدان، چۆن لغاوی «شەعبەوییەت» دەكرێت، چۆن حكومەت وەك ڕێكخەرێكی دەستووری‌و یاسایی نێوان دەوڵەت‌و كۆمەڵگە دەناسرێنرێت، چۆن مەیلی توندوتیژی كۆمەڵایەتی وسیستماتیكی‌و فەردی بە هێزی نەرمی یاسایی لغاودەكرێن؟ئەمانەو دەیان بگرە سەدان پرسیاری تر لەبەردەم نوخبەی سیاسی و كولتوری‌و هێزە كۆمەڵایەتییەكانی كوردستاندان، ئەم قەیرانە سیاسی و سەربازییەی كە حكومەتەكەی نوری مالیكی‌و داعش هۆكاری سەرەكین تیایدا، ئینجا بینكورتی سیاسی لای كورد، دەریان خست ئێمە چەند هۆگری بێناسنامەیی خۆمانین لەنەخشەی جیهانێكی پڕ لەمەترسی‌و فەرە رەهەندیدا.بە كورتیەكەی، دیمەنە سیاسیەكەی كوردستان، درزێكمان پیشان دەدات لە مەناعەی سیاسیماندا، درزێك لەترێك بەنزینیش دەریدەخات، نەك تەنها هێزێكی فاشیگەرایی ئاینی وەك داعش، یان مەیلی كەسێكی وەك مالیكی بۆ پەلاماردانی كوردستان لە ڕێگەی موچەی فەرمانبەرانەوە.