ئێزدییان‌و کوردبوون

خالد سلێمان‌12/11/2014
لەم رۆژانەدا دەستەیەک لەڕۆشنبیران‌و چالاکوان‌و کەسانی ئاینیی ئێزدییان لەهەرێمی کوردستان‌و ئەوروپا پێکهاتووە، سەردانی کۆشکی سپی دەکەن‌و لەلایەن سارا سێوال وەکیلی وەزارەتی دەرەوە بۆ کاروباری ئاسایشی مەدەنی‌و چەند بەرپرسێکی تری هەمان وەزارتەوە پێشوازییان لێکرا. ئەوەی بەڕەسمی لەلایەن بەرپرسە ئەمریکییەکانەوە لەو چاوپێکەوتنانەدا وترا، چەخت کردنەوە بوو لەبەردەوامبوونی بەرەی نێودەوڵەتی‌و هەڵمەتی هێزەکانی هاوپەیمان بۆسەر داعش‌و هێزە توندڕەوه‌کان‌و یارمەتی مرۆیی بۆ عیراق، هەروەها پاراستنی کەمینەکان‌و لەناویاندا ئێزدییان. وەفدەکە، وەک لەهەواڵەکاندا هاتووە لەگەڵ بەرپرسانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا باسی دۆخی خراپی ئێزدییانی کردووە لەدووای دەستدرێژییەکانی داعش بۆ سەر ئێزدییان‌و داگیرکردنی شەنگال. 

تا ئێرە هەواڵەکە لەو بازەنەیەدا دەمێنێتەوە کە هەموو کەناڵەکانی راگەیاندن بڵاوی دەکەنەوە، ئەوەی باس ناکرێت‌و ناگاتە راگەیاندنەکان، داواکارییەکانی ئێزدییانە لەئیدارەی ئەمریکا بۆ دامەزراندنی هەرێمی تایبەت لەدەشتی نەینەوا لەپێناو پاراستنیان‌و ریشەکێش نەکردنیان، چونکە ئەمە سێیەمجاره‌ تووشی شاڵای لەناوبردن دەبنەوەو ئەمەی دوایی کە لەسەرەتای مانگی (٨ئۆگستی ٢٠١٤ ) لەسەر دەستی داعش کرا، لەهەموو شاڵاوەکانی تر تراژیدیترو کارەساتباراوی تر بوو.
پێش ئەوەی هیچ سەرنجێک لەم بارەیەوە بووترێت، گرنگە ئاماژە بۆ قسەیەکی میری ئێزدییان میر تەحسین بەگ بکەین، کە لەچاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا لە بەرنامەی(نقطە نیزام) لەسەر کەناڵی «عەرەبیە» ئاماژەی بۆ کورد نەبوونی ئێزدییان کرد. لێرەدا مەبەستم نییە وه‌ڵامی میر تەحسین بەگ بدەمەوەو ئەوەش کاری من نییه‌، بەڵام دەمەوێت لەسەر پەنابردنی ئێزدییان بۆ بیرۆکەی دامەزراندنی هەرێمێک لەپێناو پاراستنیان‌و قسەکەی میری ئێزدییان، دەرگای گفتوگۆیەم بکەمەوە کە نوخبەی سیاسی‌و دەسەڵاتدارانی کورد لای لێناکەنەوە، هەروەها نوخبەی رۆشنبیریی‌و ناوەندەکانی میدیا نایکەنە بابەت‌و مانشێتی قسەکردن‌و دروستکردنی رای گشتی لەسەری‌و دیبەیتی ژیاری‌و زیندوو.
بۆچی گومانیان هه‌یه‌
بۆ ئێزدییان گومانیان لەکوردبوونی خۆیان هەیە، لەکاتێکدا هەرچی که‌لتوورو کەلەپووری زارەکی‌و نووسراویان هەیە بەزمانی کوردی نوسراوەتەوە؟، بۆ متمانەیان بەدەسەڵاتی سیاسی لەهەرێمی کوردستاندا نییە بۆ پاراستنیان، بۆ لەپێناو خۆپاراستن‌و لەناو نەچوون خۆیان لە «پاکێجی» سیاسی‌و ئەمنی هەرێمی کوردستان جیادەکەنەوەو بەتەنها دەچنە واشنتن؟ ئەمانەو چەندەها پرسیاری تر کە لەوانەیە لەبری وتارێکی رۆژنامەوانی، توێژینەوەی ستراتیژی‌و مێژوویی وەڵامدەرەوی راست‌و تێروتەسەل بن، ئەمڕۆ رووبەڕووی نوخبەی سیاسی‌و رۆشنبیری دەبنەوە لەهەرێمی کوردستاندا، بەڵام تا ئێستا لەناوەندەکانی ئێمەدا تەنها لەڕووی هەڵچوونی «عاتیفییەوە» باس دەکرێن‌و هەڵوەستەی جیدییان لەسەر نەکراوە.
ئەگەر باس لەدیدی زۆرینەی کوردی موسڵمان بکەین، هەروەها نوخبەی سیاسی‌و بزووتنەوەی رزگاریخوازی‌و ناوەندی رۆشنبیریمان، دەتوانرێت بووترێت؛ ئێمە لەکاتێکدا ئێزدییانمان بیر دەکەوێتەوە تراژیدیا تیایدا باڵادەستە، لەکاتی شێنەییدا، ئێزدی لای ئێمە لەبیرکراوەیی‌و پەراوێزدا دەژیت‌و تەنانەت لەڕووی جوگرافیشەوە شوێنێکی نادیاری لەخەیاڵی کوردی زۆرینەدا هەیە، بەشێوازێکی تر کوردی زۆرینە لەڕووی ئاینییەوە، کوردی کەمینە ناناسێت، یان دان بەناسنامەو کاراکتەرو که‌لتووریدا نانێت‌و بەچاوی کەم‌و بێڕیزییەوە تەماشای دەکات. کە ساڵی(٢٠٠٥) ئێزدییەکان کەوتنە بەهێڕشی «قاعیدە»و ئەمساڵیش (٢٠١٤) لەلایەن «داعش»ەوە، ئینجا یادەوەری کوردی زۆرینە کەوتەکارو بەشێکی تری لە «برا کوردەکانی» بیرکەوتەوە کە بەنییەتی لەناوبردن‌و سڕینەوە دەکوژرێن‌و کۆیلایەتی بەژنانیانەوە دەکرێت، ئەو کاتە بیری کەوتەوە کە ئێزدییان لەناو کۆمەڵگاو دامو دەزگاکانی وەک «داد»‌و پەروەردەو پۆلیس‌و سوپاو دەزگاکانی تری هەرێمدا، نەک حوزوریان نییە، بەڵکو دان بەکەسایەتییاندا نانرێت، که‌لتوورو ترادیسیۆن‌و مێژوویان بەشێک نین لەمیتۆدی خوێندن‌و وێنەیان لەخەیاڵدانی خەڵکدا، ستیگماتیزە کراوە، واتە وێنەیەکە پەڵەو لەکەی پێوەیە.
دنیابینی نوخبەی سیاسی‌و دەسەڵاتی کوردی لەسەرووی ئەم دنیابینییە میللییەوە نەبووەو تا ئێستا نەیتوانیوە متمانەی ئێزدییان بەدەست بهێنێت‌و وەک هاووڵاتییەکەی ئاسایی کورد تەماشای خۆیان بکەن. ئێزدییان لەدوای شەنگالەوە ئەو هەستەیان لا دروست بوو کە کورد دەست بەرداریان بوو. ئەم هەستە وامان لێ ناکات، لۆمەکە بخەینە سەر رەوتێکی ئایدیۆلۆژی دیاریکراو، چونکە لۆمەی ئێزدییان لەهەموو لایەکەو زیاتر لەو وێنە ستیگماتیزە کراوەوە سەرچاوە دەگرێت کە لەخەیاڵدانی کوردی زۆرینەدا لەسەر ئەوان هەیە.
ئێزدیان نه‌کراونه‌ته‌ شه‌ریکی راسته‌قینه‌
خاڵێکی تری لاوازی گوتارو سیاسەتی هەرێمی کوردستان ئەوەیە، تا ئێستا سەنتەری بڕیاری سیاسی‌و یاسایی‌و دروستکردنی رای گشتی لەسەر ئێزدییان لەدەرەوەی ئیرادەی ئەواندا بووە. ئێزدی نەکراوەتە شەریکی راستەقینەو ناوی تەنها لەبۆنە ئاینییەکاندا هاتووە، تەنانەت لەدادگاکاندا زۆرجار بەزمانی عەرەبی مامەڵەی لەگەڵدا دەکرێت. لەلایەن کەسایەتی‌و حزب‌و گروپە ئیسلامیەکانەوە سوکایەتی بەبڕواو ترادیسیۆن‌و که‌لتوورەکەی دەکرێت‌و کوردی زۆرینە لەسەر مافەکانی نایەتە دەنگ.
نەنوخبەی سیاسی‌و نەنوخبەی رۆشنبیری زۆرینە، تراژیدیای  ئێزدییەکان‌و بوژانەوەی کۆیلایەتی لەسەر جەستەی ژنانی ئەوان لەلایەن داعشەوە، نەکردە بابەتی رای گشتی، ئیتر چۆن متمانەمان پێ بکەن‌و باوەڕمان پێ بکەن‌و خۆیان بە بەشێک لەجەستەی کورد دابنێن. بەکورتیەکەی، لەکاتی روودانی کارەساتی داگیرکردنی شەنگال-یشدا، کوردی زۆرینە وەک «موستەشریق»، خۆرهەڵاتناس تەماشای رووداوەکەی دەکردو جوگرافیای رووداوەکەی نەدەزانی‌و جیاوازی لەنێوان شێخان‌و شەنگالدا نەدەکرد.
لەبەرامبەردا، پێویستە پرسیاری ئەوەش بکرێت، ئایا ئێزدییان کوردبوونی خۆیان لەوەدا دەبینن کاتێک زۆرینە پارێزگارییان لێدەکات، بۆچی لەدوای٢٠٠٣ بیرۆکەی هەرێمی تایبەت بەئەوان لەدەشتی نەینەوا بووەتە خولیای بەشێکی بەرچاوی نوخبەی ئایینی‌و سیاسییان، ئایا وێنەی لەکەداری خەیاڵدانی زۆرینەیە پاڵ بەوانەوە دەنێت بیر لەتەڵاق لەکوردبوونی خۆیان بکەنەوە، یان ئەو زوڵمە فرە لایەنەیە وا لێیان دەکرێت؟ بۆچی میری ئێزدییان ئاماژەی «تەڵاق» لەگەڵ نەتەوەدا لەچرکەساتێکی ناسکی وەک ئەوەی دوای داگیرکردنی شەنگال-دا بەگوێی خەڵکدا بچرپێنێت، ئایا لەلایەن سەرکردایەتی سیاسییەوە گوێی لێ نەگیرا، ئایا ئەم سەرکردەیە لەئاستی کارەساتەکەی شەنگال-دا نەبوو، یان هەر کورد خۆی ئەو سەنگەی نەماوەو ئێزدییان دەیانەوێت خۆیان بپچڕێنن‌و وەک نەتەوە بناسێنن؟.
ئەمەش -ئەگەر چەکەرەی کردبێت بۆ خۆی خاڵێکی لاوازە لەبیرکردنەوەی ئێزدییانداو نایانگەیەنێتە دەرەنجامێکی وەها گۆڕانکاری بەرچاو بەسەر دۆخی سیاسی‌و که‌لتووری ئەواندا بهێنێت، چونکە بەشێکی گرفتی ئێزدییان، ئەگەر لەڕووی راسیزمی ئایینی‌و کۆمەڵایەتییەوە لەگەڵ کوردی زۆرینەدا بێت، ئەوا بەشی هەر زۆری گرفتی وەک تەعریب و گۆڕانکاری دیموگرافی لەشوێنە لۆکاڵیەکانی خۆیاندا لەبەرژەوەندی عەرەبدا، هەروەها راسیزمێکی تری کۆمەڵایەتی ئاینیی کە لای عەرەب  قووڵاییەکی ناسیۆنالیستیشی هەیە.
بەکورتیەکەی، لەم وتارەدا دەمەوێت بڵێم، ئێمەی کوردی زۆرینە لەڕووی ئایینەوە تا ئێستا لامان لەکەمینەکان نەکردوەتەوەو لەئازارو مەینەتیی ئابووری و کۆمەڵایەتی و که‌لتوورییان نزیک نەبووینەتەوە. دەسەڵاتی سیاسی لەکوردستاندا جێگەی ئێزدییان‌و کەمینەکانی تری تێدا نەبووەتەوەو دروشمی «هەمەڕەنگیی» چەترێک بووە ئاوی لێ چۆڕاوە. بەڵام لەبەرامبەردا کوردستان لەپێش شه‌ش هەزار ساڵەوە نیشتمانی ئێزدییانەو تاشە بەردەکانی شێخان‌و شەنگال‌و ئامێدی شایەتحاڵی ئەم میژووەن، ئیتر چی یاسایەک هەیە ئێزدییان لەکوردبوون بترازێنێت؟