خالد سلێمان21/5/2015ئەو ڕستەو بیرۆکە ڕۆمانسیانەی بۆ ماوەی ٨٠ ساڵ باسیان لە عیراقێکی یەکگرتوو، گەلێکی هاوچارەنوس و لێبوردەو خەمخۆری وڵات دەکرد لەبەرامبەر نامەیەکدا کە شا فەیسەڵ ساڵی ١٩٣٣ دەینوسێت، نەک بەتەنها لاوازن، بەڵکو مایەپوچن و مێژووی ناسنامەو نەتەوە لە وڵاتەکەدا وەک پانتاییەک بۆ توندوتیژی و هەژمونخوازیی مەزهەبی پیشان دەدەن. ئەگەر لەو نامەیەوە دەست پێبکەین و بیکەینە کلیلی قسەکردن لەسەر کتێبی (ناسنامەو نەتەوە لە عیراقدا) لە نوسینی ئەکادیمی و توێژەری کورد شێرکۆ کرمانج، ئەوا لە بەشی دووەمی نامەکەوە دەچینە ناو خوێندنەوەو ڕاوەستان لەسەر کتێبەکە کە دەکرێت بەیەکێک سەرچاوە گرنگەکانی مێژووی سیاسی و کۆمەڵایەتی عیراق دابنرێت. بەشی یەکەمی نامەکە دەڵێت، “ کۆمەڵە خەڵکێکی داماڵراو لە هەر بیرۆکەیەکی نیشتمانی تێر بەترادیسیۆن کە کۆکەرەوەیەک لەگەڵ پوچگەرایی ئاینیدا کۆیان ناکاتەوە، گوێگری خراپەکارین، مەیلداری فەوزان، بەردەوام ئامادەن بەسەر حکومەتێکدا بێت راپەڕن”. ژمارەیەکی زۆر لە نوسەران و مێژوونوسان لە عیراق و دەرەوەیدا لەسەر ئەم بڕگەیە ڕاوەستاون و قسەیان لەسەر کردوە، بەڵام کەم کەس لەسەر بەشی دووەمی نامەکە ڕاوەستاون و لەکتێبەکەی شێرکۆ کرمانج-دا دەبێتە خەسڵەتێکی گرنگی ئەو چوارچێوە مێژوویی و سیاسییەی وا باسی ئیشکالیەتی ناسنامەو نەتەوەی تیادا دەکات، چونکە شا فەیسەڵ لەم بەشەی دووەمدا ناسنامەی مەزهەبی خۆی دەردەخات و شیعەو کورد بە دواکەوتوو وەسف دەکات و دەڵێت، “عیراق مەملەکەتێکە حکومەتێکی سونەی عەرەبی حوکمی دەکات، ئەم حکومەتەش حوکمڕانی بەشێکی کورد دەکات کە زۆرینەیان دواکەوتون......حوکمی زۆرینەیەکی شیعەی دواکەوتوش دەکات”.
لە چرکەی دامەزراندنی حکومەتی عیراقییەوە ساڵی ١٩٢٠، ئەم قسەیەی شا فەیسەڵ تەنها قسەی کەسێک نابێت، بەڵکو خەسڵەتێکی گوتاری سیاسی ئەو نوخبە سیاسییە دەبێت کە دەرچوی ناو سوپای عوسمانی دەبێت و بەشێکیش دەبێت لە شۆڕشی عەرەبی کە لە ساڵی (١٩١٦)ەوە دژی ئینگلیز دەست پێدەکات و یاسین هاشمی و مزاحم پاچەچی و عەلی جەودەت و جەعفەر عەسکەری و نوری سەعید ناوداری ئەو نوخبەتە دەبن، جەمیل سدقی زەهاوی-ش لەو ڕەوتە دەبێت و هەموشیان سوننە دەبن.
هەر لەسەرەتای دروستبونی عیراق وەک کیانێکی پێکەوە لکێنراو بەپێی جیهانبینییەکی کۆڵۆنیالیانەی بەریتانی و هێنانی شا غازی لە “نەجد”ەوە، دوو دامەزراوەی سەرەکی کە ئەوانیش سوپاو پەروەردە دەبن، لەسەر ڕەوتی پان-عەرەبی، گەورەو فراوان دەبن. پەروەردە لەسەر دەستی کەسێکی نەتەوەپەرستی سوری کە ئەویش (ساتع حەسەری) دەبێت و پەروەردە دەکاتە سەکۆی بیری پان-عەرەبیی، هەرچی دامەزراوەی سەربازیشە هەر دەکەوێتە ژێر کۆنترۆڵی نوخبەیەکەوە کە دەرچوی قوتابخانەی سەربازی عوسمانی دەبێت و لە دەیەی سێیەم بەدواوە دەکەونە ژێر کاریگەری بیری ئەڵمانییەوە، بە تایبەتیش بیری نازیی.
لە بەرامبەردا، شیعە و کورد نەک تەنها بەشێکی بەرچاو نابن لە سیستمی حوکمڕانیدا، بەڵکو بابەتی زەبەلاحبونی تاکلایەنی و تاکڕەوێتی دەبن لەناو هەردوو دامەزراوەی پەروەردەو سوپادا. یەکێک لەو تەوەرە گرنگانەی نوسەر شێرکۆ کرمانج لەسەری ڕادەوەستێت لەپاڵ ڕۆڵی سیاسەت و عەسکەردا، پەروەردەیە کە کتێبەکە لە چوارچێوەی گێڕانەوەی مێژوویی و ئانالیزەکردنی سیاسییەوە دەگوازێتەوە بۆ پانتاییەکی فراوانترو کاریگەرتر، تیایدا بینای کەسایەتییەکی ناجۆرو ناتەبا دروست دەبێت. بەڕای نوسەر ئەو هەموو مێژووەی دەربارەی پان-عەرەبیزم و ڕەمزەکانی سوننە لە پرۆگرامی قۆناغە جیاجیاکانی پەروەردەدا دەنوسرێن، لەماڵی هەر کوردێک و شیعەیەکدا بەتاڵ دەبێتەوە، چونکە لە دەرەوەی ئەو چوارچێوە پەروەردەیەدا کە (ساتع حەسەری) لە کۆتاییەکانی نیوەی یەکەمی سەدەی بیستەمدا بنەماکانی دادەنێت، لای کورد ڕەمزە نەتەوەییەکان بەتاڵی دەکەنەوە، لای شیعەش ڕەمزە مەززەبیەکانی تایبەت بۆ خۆیان بەتاڵی دەکەنەوە.
لێرەوە، ئەوە بەباشی ڕوون دەبێتەوە کە لەماوەی ٨٠ ساڵی حوکمی سوننە لە عیراقدا، زەقترین ئیشکالیەتی ناسنامە لە بواری پەروەردەدایە، لەپێش ئەوەشەوە لە ناو دامەزراوەی سوپادا لەوە زەقتر دەردەکەوێت و مومارەسە دەکرێت. ئەم ئیشکالیەتەی ناسنامەی مەززەبی سوننە-شیعە، عەرەب-کورد ئەگەر لە ژێر کۆنترۆڵی ستەمی ئایدیۆلۆژی و سەربازیشدا، بەبێدەنگی بمێنێتەوە، ئەوا لە قۆناغێکی وەک ڕاپەڕینی عیراقیەکان لە باشور و کوردستاندا ساڵی ١٩٩١ دەتەقێتەوەو نوسەر وەک کرانەوەی سەرقاپی قوتوی (پاندۆرا) ناوی دەبات. ساڵی ١٩٩٣ بەهەمان شێوە کەنعان مەکییە لە کتێبی (دڵڕەقی و بێدەنگی)دا هەمان ناوی لێناوە، چونکە جیاوازی و ململانێکان وەک خۆیان دەردەکەون و دروشمە ڕۆمانسیەکانی نیشتمان ون دەبن و هەر لایەک دەگەڕێتەوە ناو ناسنامەی نەتەوەیی و مەززەبی خۆی.
تاکە قۆناغێک لە عیراقدا کە ململانێی ناسنامەکانی تێدا کاڵ دەبێتەوە، قۆناغی حوکمڕانی عەبدولکەریم قاسم (١٩٥٨-١٩٦٣)، بەتایبەتی لە دەستوردا کورد و عەرەب وەک “شەریک” لە وڵاتدا وەسف دەکرێت، بەڵام هەر لەم قۆناغەدا، بەتایبەتی لە کۆتایدا کە قاسم زیاتر بەلای پان-عەرەبیەکاندا دەڕوات و بەڵێنەکانی خۆی بەجێناگەیەنێت، سەرەتای تەڵاقێکی ناسنامەکان دەردەکەوێت. کە بەعسی و پان-عەرەبیەکان کودەتا بەسەر قاسم-دا دەکەن، پەل و پۆی زیاتری ئەو تەڵاقە دەردەکەون.
ئەوەی کە کتێبەکەی شێرکۆ کرمانج-دا بەڕوونی دەردەکەوێت، پەرەسەندنێکی بەردەوامی بیری پان-عەرەبیزمە لەبری بیری نیشتمانی، ئەم پەرەسەندنەش لە ساڵی (١٩١٦) بەدواوە لەسەر دەستی کۆمەڵێ ئەفسەری سوننەی پەروەردەی ناو سوپای عوسمانی کە لە ساڵانی سییەکانی سەدەی بیستەم بەدواوە دەچنە ژێر کاریگەری بیری ئەڵمانی نازییەوەو نمونەی دیاریان ڕەشید عالی گەیلانی دەبێت. هەر ئەم ئایدیۆلۆژیا پان-عەرەبیەش پاڵ بە شیعەوە دەنێت لە سەرەتای پەنجاکان بەدواوە، مەززەب بکەنە بنەمای کاری سیاسی و چالاکی سیاسیییان لە “حەوزە”ەوە بگوازنەوە ناو فەزای سیاسی گشتییەوە. ئەوەی پەیوەستە بە کوردەوە هەر لە شۆڕشی شێخ مەحمودەوە لە ساڵانی بیستەکانەوە، لەگەڵ ئەوەی هاوپشتی ڕاپەڕینی شیعەکان بوە دژی بەریتانییەکان لە فوراتی ناوەڕاست، بەڵام مۆرکی نەتەوایەتی، زمان، مێژوو، هەرەها ئاڵای کوردستان کۆکەرەوەی کورد بوەو ناسنامەکەیان جیا بوە لەوەی سوننەو شیعە.
ئەم کتێبە شێرکۆ کرمانج قسەی زۆرتری دەوێت، بەڵام لە سیاقی وتارێکدا هەر ئەوەندە دەووترێت. ئەوەی ماوە بووترێت ئەوەیە کە نوسەر تەها پشت بە مێژووییەکی “ڕەسمی” نابەستێت و جگە لە بەڵگەنامە سیاسییەکانی وەک دەستور و هەڵوێستی حکومەتەکان و نوخبەی سیاسی، پشت بە دەقی ئەدەبی وهەڵوێستی شاعیران و، هەروەها کتێبەکانی پەروەردە دەبەستێت. دەتوانرێت بووترێت یەکێکە لەو کتێبە دەگمەنانەی کە پانتاییەکەی باشی بۆ کورد تیادا تەرخان کراوە، کە کەم کتێب دەربارەی مێژووی عیراق بەم شێوازە باسی ئیشکالایەتی ناسنامە جیاوزەکانی عیراقی بەم تێرو تەسەلییە کردبێت.
کتێب:
ناسنامەو نەتەوە لەعیراقدا
نووسەر: شێرکۆ کرمانج
وەرگێڕ بۆ عەرەبی:
عۆف عەبدولڕحمان
دەزگای بڵاکردنەوە:
ئاراس-ساقی چاپی یەکەم: ٢٠١٥
تعليقات