له وڵامی به‌ڕێوه‌به‌ری كه‌ناڵی ڕوداو ئاكۆ محه‌مه‌د-دا / پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئه‌ردۆگان به‌سه‌ر جه‌سته‌ی كورددا تێده‌په‌ڕێت؟
خالد سلێمان ksulaiman@
به‌ڕێوه‌به‌ری كه‌ناڵی ڕوداو، كاك ئاكۆ محه‌مه‌د، ئه‌ڵێت دروسبونی ده‌وڵه‌تی كوردستان <توركیا لە مەترسییەكی ستراتیژیی گەورە دووردەخاتەوە>، بێئه‌وه‌ی ئه‌و مه‌ترسییه‌و خه‌سڵه‌ته‌كانی دیاریبكات. ئه‌م قسه‌یه‌ی به‌ڕێوبه‌ری كه‌ناڵی ڕوداو كه به‌شێكه له پرۆژه‌كانی سه‌رۆكی حكومه‌ت نێچیره‌ڤان بارزانی، له كۆده‌قی وتارێكدا هاتوه له ژێر ناونیشانی توركیا و ئەوانیدیكە و دەوڵەتی كوردستان دوێنێ ٢٣\٨\٢٠١٧ له‌سه‌ر سایتی هه‌مان كه‌ناڵ بڵاوكراوه‌ته‌وه.
دوای ڕاگه‌یاندنی ئه‌و ڕسته‌یه‌ی سه‌ره‌وه، نوسه‌ر ده‌چێته ناو دیباجه‌ی شه‌ڕی دنیا دژی تیرۆریزم و گوایه كوردستان تاكه شوێنه ئه‌م شه‌ڕه‌ی تیابكرێت و <پێشمه‌رگه‌ش بە برستێتیش شەڕی داعشی كرد و تێكیشكاند>. ئه‌گه‌ر واز له‌م دیباجه‌یه بێنین كه له په‌ره‌گرافی دوه‌مه‌وه ده‌سپێده‌كات و، به‌زۆر خزێنراوه‌ته ناو وتاره‌كه‌وه، مه‌به‌ستی نوسه‌ر له‌وه‌ی كه، ده‌وڵه‌تی كوردی توركیا له مه‌ترسییه‌كی ستراتیژی ئه‌پارێزێت، زیاتر ڕون ئه‌بێته‌وه. به مانایه‌كی تر، ماسییه‌كه له ئاوه لێخنه‌كه ده‌رده‌كات و له‌به‌ر هه‌تاودا، مه‌دح و سه‌نای ده‌كات. (ته‌مه‌نی ماسی له‌به‌رده‌م هه‌تاودا، له ته‌مه‌نی یاده‌وه‌ری ماسی خۆی كه‌متره)
له‌خاڵی دوه‌مدا، نوسه‌ر ده‌چێته سه‌ر باسكردن له سه‌ر ڕۆڵی ده‌وڵه‌تی كوردی له پاراستنی سوننه‌كانی عیراق، چونكه به‌ڕای ئه‌و <نزیكەی نیوەی سوننەكانی عێراق ئاوارەبوونە (….) ئەگەر دەوڵەتی كوردستان دانەمەزرێت، ئەو سوننانەی ماویشن هیچ هیوایەكیان نامێنێت و پەڕاگەندە دەبن ، بەڵام دەوڵەتی كوردستان زۆر هیوابەخشە بۆ بەربەرەكانێی ئەوان لە داهاتوودا بۆ مانەوە لەعێراقدا و بیركردنەوە لەچوارچێوەیەكی سیاسی كە ژیانێكی ئارام و مەدەنیانەی دوور لە تووندوتیژییان بۆ دابین بكات>. ئه‌توانین بڵێین ئه‌مه تێزێكی نوێی سیاسی و ئه‌منییه كه عه‌قڵی ناو كورده (پرۆ-ئه‌ردۆگان)ه‌كان به‌رهه‌می ده‌هێنێت و به‌دوای ژیانێكی ئارام بۆ سوننه‌كانی عیراقدا ده‌گه‌رێت. به‌ڕاستی ئه‌م خاڵه، پڕه له وێنه‌ی ئێران، پڕه له‌و دنیابینییه سه‌ره‌تاییه‌ی كه له روی مه‌زهه‌بییه‌وه، كۆڵۆنیكه‌رێكی توركی سوننه له كۆڵۆنیكه‌رێكی ئێرانی شیعه باشتر ده‌بینێت.
هه‌ر په‌یوه‌ست به‌خاڵی دوه‌مه‌وه، به‌لای كاك ئاكۆ محه‌مه‌د-ه‌وه، ده‌وڵه‌تی كوردی ڕێگه له‌وه ده‌گرت شیعه‌كان له ناوچه‌كانی موسڵ ببنه دراوسێی توركیا، چونكه <ئەو میلیشیانە و حیزبە شیعییەكان بۆ بەشیعەكردن هاتوونەتە ئەو ناوچانە و لێشی دەرناچن>. ئه‌م فه‌رهه‌نگی به شیعه‌كردنه، شتێكی نوێیه‌و وا خه‌ریكه ئه‌بێته به‌شێك له كولتوری سیاسی به‌شێك له نوخبه‌ی حوكمڕانی كوردستان. له كۆتایی ئه‌م خاڵه‌دا، نوسه‌ر ده‌یه‌وێت سێ ئامانج بپێكێت، یه‌كه‌میان پاراستنی سوننه‌كان و دابینكردنی ژیانێكی ئارام بۆیان له عیراقدا، دوه‌میان پاراستنی سنوره‌كانی توركیا له بونی شیعه، سێیه‌میان رێگرتنه له به <شیعه‌كردنی ناوچه سونه‌كان>. لێره‌شدا جارێكی تر كورد ده‌خرێته‌ناو ململانێی شیعه‌و سوننه‌وه. دیاره <ته‌ریقه‌ت> وا ده‌خوازێت.
له خاڵی سێیه‌م كه له دوبه‌ش پێكدێت، به‌رێوه‌به‌ری كه‌ناڵی ڕوداو، ده‌چێته‌ناو كرۆكی بابه‌ته‌كه‌وه كه توركیایه. له‌به‌شی یه‌كه‌می ئه‌م خاڵه‌دا پێی وایه <نەتەوەی دووەمی دەوڵەتی كوردستان ، توركمان دەبن. توركمان لە دەوڵەتی كوردستاندا ناسنامەی نەتەوەیی خۆیان دەبێت>. لێره‌شدا ترس له شیعه وه‌ك داهۆڵ ئاماده‌یه‌و به‌لای ئه‌وه‌وه ئەگەر ده‌وڵه‌تی كوردستان دروست نه‌بێت و نه‌یانپارێزێت، ئه‌وا توركمانه‌كان <لەنێو ناسنامەی ئایینزایی شیعەدا لەعێراقدا، ناسنامەی نەتەوەیی خۆیان وندەكەن (…..)>.
ئه‌م ڕایه‌ی نوسه‌ر ئه‌گه‌ر وه‌ك خۆی وه‌ربگیرێت، ئه‌وا منیش وه‌ك كوردێكی ده‌ركراوی (وه‌جبه‌ی یه‌كه‌می ته‌عریب)، پێم باشه‌و هه‌میشه پێم وابوه كه ئه‌بێت په‌یوه‌ندی نێوان كوردو توركمان له په‌یوه‌ندی تورك و توركمان به‌هێزتر بێت، چونكه ژیانی كۆمه‌ڵایه‌تی و ئابوری و كولتوریی هاوبه‌شمان هه‌یه، ته‌نها به‌هاكانی پێكه‌وه ژیان پردی نێوانمانن، به‌ڵام له به‌شی دوه‌می ئه‌م خاڵی چواره‌مدا، نوسه‌ر له‌م ئامانجه دورمان ده‌خاته‌وه. له‌م به‌شه‌دا باس له بەهێزیی پێگەی مەسعود بارزانی له ناوچه‌كه‌دا ده‌كات و به‌لای ئه‌وه <توركیا زیاتری هەمووان پێویستی بەو سەقامگیرییە هەیە . بارزانی خاوەن قسەیەكی بیستراوە لەنێو بەشێكی زۆری كورد لە توركیا ، هەبوونی پەیوەندییەكی بەهێزی حكومەتی توركیا لەگەڵ بارزانی و حكومەتی هەرێمی كوردستاندا، زۆر بەسوود شكاوەتەوە بۆ سەرۆككۆمار و پارتی داد و گەشەپێدان ، چونكە هەمیشە ئەو كوردانەی دەنگیانداوەتە پارتی داد و گەشەپێدان ، بەشێكی ئەو دەنگدانەی خۆیان بەستووەتەوە بەوەی كە رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆككۆماری توركیا و پارتی داد و گەشەپێدان پەیوەندییەكی بەهێز و دۆستانەیان لەگەڵ بارزانی و حكومەتی كوردستاندا هەیە>. ئه‌وه‌ی له‌م دنیابینییه‌ی نوسه‌ردا ئاشكراو دیاره، گه‌لی كوردستان ده‌بێته خاوه‌ن <ده‌وڵه‌تۆكه‌یه‌ك> له خزمه‌تی كۆڵۆنیالیزمی توركیداو زامنكردنی ده‌نگه‌كانی ئه‌ردۆگان له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌ی كورددا.
به‌ڕای ئاكۆ محه‌مه‌د نه‌مانی په‌یوه‌ندی نێوان بارزانی و ئه‌ردۆگان، ده‌نگه‌كانی پارتی داد و گەشەپێدان لەنێو كورددا لەتوركیا پەرتدەبن . لێره‌دا ئه‌نوسێت، <ئەوەش دیارە ئەگەر لە دوو هەڵبژاردنی دوواییدا دەنگی كورد نەبووایە ، دەنگەكانی پارتی داد و گەشەپێدان و گۆڕینی دەستووری توركیا بەشێوەیەكی دیكە دەبوون.> ئه‌وه‌ی له‌م بۆچونه‌دا تێبینی، له‌پاڵ پاراستن و به‌رگریكردن له به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی توركیادا، غیابێكی ڕه‌های به‌رژه‌وه‌ندی گه‌لی كوردستانه له باكور و ڕۆژاڤا كه كه‌وتوه‌‌ته ناو به‌رداشی ماشێنی ئایدیۆلۆژی و میلیتاری توركیاوه. ئه‌م پشتگوێ خستنه‌ش له ڕسته‌ی یه‌كه‌می نوسه‌ردا لێكده‌درێته‌وه كه تیایدا باسی ئه‌وه ده‌كات ده‌وڵه‌تی كوردستان توركیا له هه‌ڕه‌شه‌یه‌كی ستراتیژی گه‌وره ده‌پارێزێت. یانی كوردی ناو ده‌وڵه‌ته وێناكراوه‌كه‌ی كاك ئاكۆ محه‌مه‌د، په‌رژینی توركیا ده‌بێت له‌به‌رده‌م كورده‌كانی بن خه‌ت و سه‌رخه‌ت.
له خاڵی چواره‌م و كۆتادا، نوسه‌ر ئه‌گه‌رێته‌وه ناو چوارگۆشه‌ی سفر و ئه‌ڵێت، <گشتپرسی پرۆسەیەكی گەلێری ناوخۆییە و بۆ زانینی بڕیاری خەڵكی كوردستانە، بەڵام دروستكردنی دەوڵەت پرۆسەیەكی سیاسی و نێودەوڵەتییە و پێویستی بە ئامادەكاری نێوخۆیی و زەوینەسازی دەرەكییە.>. پرۆسه‌كه‌ش به‌ڕای درێژه ده‌كێشێت. گه‌لۆ، ئه‌گه‌ر پرۆسه‌كه درێژه ده‌كێشێت و به‌ڕای ئێوه پێویستی به‌و هه‌مو ئاماده‌كارییه‌یه، بۆچی له‌م كاته‌دا؟ بۆچی پێش ئه‌نجامدانی ڕێفرداندۆم له دۆخێكی ناوخۆیی خراپ و نه‌بونی هیچ تروسكاییه‌ك له پشتگیری نێوده‌وڵه‌تی، كار ناكرێت بۆ ڕێكخستنی نێوماڵی كورد، باشكردنی گوزه‌رانی خه‌ڵك، ڕیفۆرمی سیاسی، یه‌كخستنی هێزی پێشمه‌رگه‌و هێزه ئه‌منییه‌كانی ناوخۆ، ژێرخانی ئابوری، به‌هێزكردنی سیستمی داد، دابینكردنی ڕوبه‌ری ئازادییه‌كان و به‌هێزكردنی ڕۆڵی میدیای پیشه‌یی، كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی و سێكته‌ره‌كانی په‌روه‌رده‌و ته‌ندروستی، له‌پاڵ ئه‌مانه‌شدا كارێكی درێژخایه‌ن، یان وه‌ك خه‌ڵكی ڕۆژاڤا ئه‌ڵێن : به بینا فره، له‌ئاستی نێوده‌وڵه‌تیدا له پێناو به‌ده‌ستهێنانی پشتگیری ده‌وڵه‌تانی دنیا. پێمان ناڵێی حیكمه‌ت له ئه‌نجامدانی ڕێفراندۆمێكی كرچ و كاڵ له دۆخێكدا كه كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستانیی تیا دابه‌شبوه له پێناو چیدا؟ ئایا پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی توركیای ئه‌ردۆگان، به‌سه‌ر جه‌سته‌ی تلیقاوه‌ی گه‌لی كوردستاندا تێپه‌ڕ ده‌بێت؟
تعليقات