التخطي إلى المحتوى الرئيسي

كوردستان جوگرافیایه‌كی به‌شه‌رییه‌، نه‌ك شیرده‌رێكی وزه

خالد سلێمان
چاودێره‌ كلاسیكی و كورتبینه‌كان له‌ بیری سیاسیدا، تا پێش ئه‌نجامدانی ڕێفراندۆم (٢٥\٩\٢٠١٧)، داهاتووی كوردستانیان له‌ دوو خاڵدا دیاری ده‌كرد: یه‌كه‌میان كوردستان وه‌ك مانگایه‌كی شیرداری وزه‌ بوو، ده‌بوایه‌ ببه‌سترێت به ‌بازاڕی ئه‌ورووپاوه ‌و هه‌موو ڕۆژێك بدۆشرێت، دووه‌میان دۆزینه‌وه‌ی ڕێگه‌ و ده‌روازه‌ بۆ دۆشین و گواستنه‌وه‌ی هه‌مان وزه‌. كه‌ ڕێفراندۆم ئه‌ردۆگانی تووشی په‌تا كرد و جارێكی تر گه‌ڕایه‌وه‌ سه‌ر ڕه‌فتاری كۆڵۆنیاڵییانه ‌و دۆستانی ״هه‌رێمه‌ جوانه‌كه‌״‌ی وه‌ك نه‌زان و ناشاره‌زا له‌ ده‌وڵه‌تداریدا وه‌سف كرد، ئیتر توركیا وه‌ك خانه‌خوێ له‌ خه‌یاڵی چاودێرانی جیۆپۆلیتیكای كورددا جێله‌ق بوو، دوای ٢٥\٩ بێهیوایی جێگه‌ی بۆ ڕارایی و هیچ موفاجه‌ئه‌یه‌كی سیاسی له‌ توركیاوه‌ نه‌هێشته‌وه‌.

ئه‌م ڕه‌فتاره‌ مه‌زه‌نده‌نه‌كراوه‌ی سوڵتان، به‌ لای بازنه‌ نزیكه‌كانی بارزانییه‌وه‌، ڕه‌شبینیی سیاسی درووست كرد و چاودێرانی جیۆپۆلیتیكای هه‌مان بازنه‌ی بۆ ئه‌ڵته‌رناتیڤێكی تر كێش كرد، ئه‌ویش به‌ستنه‌وه‌ی كوردستانه‌ به‌ بازاڕه‌كانی كه‌نداو، چونكه‌ مانگا شیرده‌ره‌ زه‌به‌لاحه‌كه‌ی كه‌نداو، شانشینی سعوودی، هیچ هه‌ڵوێستێكی دیاری ده‌رباره‌ی سه‌ربه‌خۆیی كوردستان ڕانه‌گه‌یاندبو؛ له‌گه‌ڵ ئیماراتیشدا وه‌ك دوو پاڵپشتی بێده‌نگ ده‌رده‌كه‌وتن. واش بڵاوكرایه‌وه‌ كه‌ ئه‌و دوو وڵاته‌ له‌گه‌ڵ دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تێكی كوردیدان. ئه‌مه‌ بیرۆكه‌یه‌ زیاتر له‌ خه‌یاڵی ناو زنجیره‌ دراماكانی بیابان ده‌چوو، چونكه‌ سوننه‌ی موسڵ و ڕۆژئاوای عێراق تیایدا ده‌بنه‌ پاڵپشتیی كورد له‌ دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تدا و كوردیش ئه‌بێته‌ كۆڵه‌كه‌ی ئه‌وان و پاراستنیان له‌ ده‌سه‌ڵاتی شیعه‌كان؛ ئیتر نه‌وتی كوردستان وه‌ك ئه‌مری واقیع، به‌ناو خاكی سوننه‌دا ئه‌گاته‌ سنووره‌كانی سعوودییه‌. ئه‌م سیناریۆیه‌، تیایدا هاوپشتیی سوننه‌ش له‌ ده‌وڵه‌تی كوردی، له‌ شوێن خۆیدا كۆتایی پێ هات.
هه‌رچی بیرۆكه‌ی سێیه‌مه‌، پشت به‌ سیناریۆیه‌كی ڕوسی ئه‌به‌ستێت كه‌ نه‌وت و گازی كوردستان به‌ ״ڕۆژاڤا״دا ئه‌گه‌یه‌نێته‌ بازاڕه‌كانی ئه‌ورووپا. دوور نییه‌ بیرۆكه‌كه‌ له‌ بنه‌ڕه‌تدا سوریا بێت، چونكه‌ سنووره‌كانی ڕۆژاڤا، ئه‌گه‌ر (جه‌رابلوس و باب)یش بكه‌ونه‌ ژێر كۆنتڕۆڵی هێزه‌ كوردییه‌كانه‌وه‌، ناگه‌نه‌ سه‌ر هیچ ده‌روازه‌یه‌كی ئاو یان زه‌مین به‌سه‌ر جیهانی ده‌ره‌وه‌دا. دوور نییه‌ له‌ به‌ر وزه‌، ڕوسه‌كان سوریا له‌ كورد نزیك بكه‌نه‌وه‌، به‌ڵام هاتنه‌ ده‌ره‌وه‌ی دیمه‌شق له‌ بازنه‌ی ئێران، سه‌ختتره‌ له‌ هه‌ر دۆستایه‌تییه‌ك كه‌ ڕوسیا به‌ شیرینیی نه‌وت یان گاز درووستی بكات.
لێره‌دا، پرسیاره‌كه‌ له‌ ده‌سه‌ڵاتی كوردی و بازنه‌ ستراتیژییه‌ نزیكه‌كانی ئه‌وه‌یه‌: ئایا ئه‌گه‌ر كورستان نه‌وت و گازی نه‌بوایه‌، كه‌س به‌ دوای ئه‌م سیناریۆیانه‌دا ئه‌گه‌ڕا، كه‌س هه‌وڵی ده‌دا، خه‌یاڵ بكات واقیع و نه‌خشه‌ی چیۆپۆلیتیكای كوردستان و ناوچه‌كه‌ وه‌ك ڕێژه‌یه‌كی نه‌گۆڕ ته‌ماشا بكات، ئایا سه‌ره‌به‌خۆیی و دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی نیشتیمانیی ته‌نها به‌ مانگای شیرده‌ری وزه‌ ده‌كرێت؟ ئه‌ی جوگرافیای كۆمه‌ڵایه‌تی ده‌كه‌وێته‌ كوێوه‌، ڕۆڵی چییه‌ له‌ نه‌خشه‌ی داهاتووی نه‌ته‌وه‌دا؟
هێزێكی سیاسی، یان ده‌وڵه‌تێك ئه‌توانێت جیۆپۆلیتیكا یان جوگرافیای سیاسی بگۆڕێت وه‌ك چۆن هێزه‌كانی ڕۆژاڤا گۆڕییان و نه‌خشه‌یه‌كی تریان له‌ جه‌زیره‌ و عه‌فرین هێنایه‌ كایه‌وه‌، به‌ڵام جوگرافیای كۆمه‌ڵایه‌تی به‌ ئاسانی ناگۆڕدرێت، بگره‌ كاریگه‌رییه‌كی زۆری به‌سه‌ر دیمه‌نی سیاسی، ئابووری، كۆمه‌ڵایه‌تی و كولتوورییشه‌وه‌ هه‌یه‌. له‌و شوێنه‌ی سه‌رچاوه‌كانی ئاو، كار، خزمه‌تگوزاری و ژیانی شیاو هه‌یه‌، وزه‌ی به‌شه‌ری و به‌شداریی زۆرتر له‌ ژیانی سیاسیدا هه‌یه‌، سه‌ربه‌خۆییش به‌بێ هێزی به‌شه‌ری و به‌شداریی كارا، شیاوی ڕیالیزه‌كردن كردن نیه‌، ئه‌مه‌یه‌ ڕۆڵی جوگرافیای به‌شه‌ریی.
ئه‌وه‌ی من لێره‌دا ئه‌مه‌وێ بیخه‌مه ‌ڕوو ئه‌وه‌یه‌، كه‌ كورتهێنانی ده‌سته‌بژێری ״نیوه‌ده‌سه‌ڵاتی״ كورد، به‌ بازنه‌كانی میدیا و‌ ڕۆشنبیران و پیاوانی ستراتیژه‌وه‌، له‌ خوێندنه‌وه‌ی جیۆپۆلیتیكای كوردستان و ناوچه‌كه‌ به‌هه‌ڵه ‌و سووككردنی جوگرافیای كۆمه‌ڵایه‌تی له‌ ڕێگه‌ی سیاسه‌تی چه‌وت و چڕكردنه‌وه‌ی میكانیزمه‌كانی حوكمڕانی له‌ تاكڕه‌وێتی و گوێنه‌گرتن له‌ ده‌نگه‌كانی ناوه‌وه‌ی كوردستان، یۆتۆبیایه‌كی له‌ ده‌ره‌وه‌ی واقیعی كوردستانه‌وه‌ پێشكه‌ش كرد، وه‌ك په‌یكه‌ری خوێ له‌گه‌ڵ یه‌كه‌م باراندا توایه‌وه‌. بڕیارده‌رانی ڕیفراندۆم كه‌ خه‌ونی سه‌ربه‌خۆییان له‌ ناو قاپی زێڕدا پێشكه‌شی خه‌ڵك كرد، ئێستا باسی گواستنه‌وه‌ی وزه‌ له‌ ئاسنی ژه‌نگاویدا ده‌كه‌ن.

تعليقات

المشاركات الشائعة من هذه المدونة

هەر دەوڵەتێکی کوردی لەم دۆخەدا لە دایکبێت، وەک ئەوەی باشوری سودان دەبێت*

خالد سلێمان سیاسەتی ڕاستەوخۆ، ناڕاستەوخۆی شانشینی سعودی، قەتەر، تورکیا بەرامبەر عیراق و سوریا، لە حەڵەتی پاشەکشەی یەکجارەکی پرۆژەی دەسەڵاتێکی ئیسلامی ( ئیخوان، بەرەی نوسرە، ئەحراری شام، سوپای ئیسلام .. هتد ) ، کار بۆ دامەزراندنی کیانێکی سوننەی سەربازی دەکات، کە دور نیە، بەعسیەکانی ناو داعش، تۆوی ئەو کیانە بن . یانی داعشیش بەشێک دەبێت لە نەخشە سعودی - قەتەری - تورکیەکە .  ئێستا هەوڵی هەرسێ جەمسەرەکە لەوەدا کۆدەبێتەوە، چۆن لە ڕێگەی پارتی دیموکراتی کوردستان و پارتە کوردیەکانی ناو ئیئتلافی ئۆپۆزسیۆنی سوریاوە، کوردیش بەشێک بێت لەو کیانە سوننییە . لەوانەیە ئەمە باشترین دەروازە بێت بۆ تەماشاکردنی دیمەنی هەرێمی کوردستان، کە لە ڕوی سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتییەوە لە خراپترین ئاستیدایە، بگرە لەبەردەم داڕوخانێکدایە کەس مەزەندەی دەرەنجامەکانی ناکات . بەڵام ئەوەی لەناو دیمەنێکی سیاسی، سۆسیۆ - ئابوری خراپی وەک ئەوەی ئەمڕۆماندا، هەژمونی خۆی هەیەو ڕای

ئاین لەمیتۆدەکانی پەروەردەی کوردستاندا ‌

خالد سلێمان‌ 15/5/2015 ساڵی ٢٠١٢ لەبەر ڕازی نەبونی مەسیحیەکان و کاکەییەکان لەسەر ئەو بەشانەی لە کتێبی “ئاین ناسی” لە میتۆدی خوێندندا، ئەو دوو چاپتەرەی بۆ ئەوان  لە کتێبەکەدا دانرابون لە سەر خواستی خۆیان  لابران. ئەمە هەنگاوی یەکەمی ئەو قەیرانەی پەروەردەیە کە تا ئەم ساتە لە کوردستاندا بەردەوامە. مەسیحییەکان پێیان وابو کە چیرۆکی لە دایکبونی مەسیح بەشێوەیەکی ناڕاست نوسرابو، بۆیە داوای لابردنیان کرد. ئەوەی پەیوەست بو بە کاکەییەکانەوە، بوون بەدوو بەشەوە، بەشێکیان پێیان وایە ئەوان موسڵمانن و نابێت وەک ئاینێکی جیا تەماشا بکرێن، بەشێکی تریان پێیان وایە کە ئاینەکەیان جیایەو ئەوەی لە میتۆدەکەدا نوسراوە ڕاستە. ئەم جیاوازیەش لای ئەوان بوە هۆی لابردنی ئەو بەشەی لە کتێبەکەدا لەسەر کاکەیی نوسرابو. کتێبی ئاینناسی لە قۆناغەکانی  (١٠، ١١، ١٢)ی خوێندندا لە پێناو ئەوەدا بوو کە خوێندکارانی کوردستان جگە لە ئاینی ئیسلام ئاینەکانی تریش بناسن، بەڵام پرۆژەکە لەسەرەتادا - بەتایبەتی لە کتێبی قۆناغی ١٢دا- توشی دوو گرفت بوو، یەکەمیان ئەوەبو کە وانەکانی خوێندن لەسەر مەسیحی و ئێزدی و کاکەیی و ئاینەک...

أزمة المياه تهدّد الشرق الأوسط.. والعراق على الخط الأحمر

خالد سليمان  يشير مدير المعهد العلمي للبيئة في جامعة جنيف مارتن بينيستون إلى ذوبان شبه كلي لثلوج جبال الألب نهاية القرن الحالي، حيث لا يبقى سوى القليل منه في الأعالي. يعود سبب ذوبان هذه الثلوج التي تغذي أنهار (راين، دانوب، بو، رون) ويعتمدها ١٦٠ مليون نسمة في غالبية أنحاء أوروبا للزراعة والنقل والطاقة والغذاء، إلى التغيير المناخي وارتفاع درجات حرارة الأرض، ناهيك عن الازدياد السكاني حيث تشير الإحصائيات المتوقعة إلى وصول نسبة سكان المعمورة إلى ١٠ ملايين نهاية هذا القرن.  كانت هذه الصورة بداية لمؤتمر دولي بعنوان “السلام الأزرق” حول دور المياه في السلام والتنمية المستدامة في الشرق الأوسط نظمه Stratigic Foresight Group وجامعة جنيف بالتعاون مع وكالة سويسرا للتنمة والتعاون الاسبوع الثاني من شهر أكتوبر ٢٠١٥.