التخطي إلى المحتوى الرئيسي

بیركردنه‌وه‌ له‌كاره‌سات ‌

خالد سلیمان
كتێبـی ((میره‌ بچكۆله‌كه‌))ی نووسه‌رو فڕۆكه‌وانی فه‌ره‌نسی به‌ناوبانگ (ئه‌نتوان سانت- ئێگزوپێری) له‌سه‌ر بیرۆكه‌یه‌كی سه‌ره‌كی بنیادنراوه‌، ئه‌ویش راهێنانی بیركردنه‌وه‌ی گه‌وره‌كانه‌ له‌گه‌ڵ خه‌یاڵی فراوانی مناڵدا، كه‌پێیوایه‌ ئه‌گه‌ر مارێك فیلێك قوت بدات، ئه‌وا ماره‌كه‌ شێوه‌ی كلاوێكی پانی مه‌كسیكی وه‌رده‌گرێت. ئه‌مه‌ خه‌یاڵێكه‌و حه‌قیقه‌تێكی منالانه‌شه‌ له‌گه‌ڵ شته‌كاندا، كه‌تیایدا وێنه‌ی گیانله‌به‌رێكی نه‌بینراو له‌كارتۆنێكدا یان له‌سندوقێكدا، باشتره‌ له‌وێنه‌ی گیانله‌به‌رێكی نه‌خۆش و لاواز كه‌چاو پڕناكاته‌وه‌. میره‌ بچكۆله‌كه‌ی (سانت-ئێگزوپێری) به‌ته‌نها خه‌یاڵی گه‌وره‌كان ناجوڵێنێت، به‌ڵكو هه‌ر خۆی پرسیارێكه‌ ده‌رباره‌ی ئه‌ستێره‌ی زه‌وی و دانیشتووانه‌كانی و فه‌لسه‌فه‌ی ژیان له‌سه‌ر زه‌وی.
له‌كۆتایی ئه‌م ساڵی (2011)دا هه‌موو دونیا له‌به‌رده‌م له‌دایكبوونی حه‌وته‌مین ملیار مرۆڤدا كه‌ناوچه‌یه‌كی دووره‌ده‌ستی هندستاندا له‌دایكبوو، راوه‌ستاو كۆرپه‌یه‌ك بووه‌ هۆی بیركردنه‌وه‌یه‌كی وه‌ها كه‌ ده‌توانرێت به‌بیركردنه‌وه‌یه‌كی كاره‌ساتاوی ناوزه‌ند بكرێت. له‌وانه‌یه‌ خاڵی یه‌كه‌می ئه‌و بیركردنه‌وه‌یه‌ له‌كاره‌سات به‌مشێوه‌یه‌ بێت: زه‌وی له‌ماوه‌ی 8000 ساڵی رابردوودا چه‌ند به‌رووبوومی بۆ دانیشتووان به‌رهه‌مهێناوه‌، ده‌بێت له‌ئێستاوه‌ تا چل ساڵی به‌قه‌ده‌ر ئه‌و هه‌شت هه‌زار ساڵه‌ به‌رهه‌م بهێنێت، ئه‌مه‌ش به‌پێی ئابووریناسان و ئایكۆلۆژیست و پسپۆڕان پڕوكاندنی زه‌وییه‌و كه‌مكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نیه‌تی.هه‌ڵبه‌ته‌ ئه‌م بیركردنه‌وه‌یه‌ له‌و سیاقه‌دا دێت كه‌ له‌سیانزه‌ ساڵی داهاتوودا رێژه‌ی دانیشتووان ده‌گاته‌ 9 ملیارو له‌چل ساڵی داهاتووشدا جگه‌و پاڵه‌په‌ستۆ زۆره‌ی ده‌خرێته‌ سه‌ر زه‌وی و ئه‌و كاره‌ساته‌ ژینگه‌ییه‌ی به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت، گرفتێكی كه‌ونی دروست ده‌كات، ئه‌ویش ده‌ركه‌وتنی 50 ملیۆن مرۆڤی په‌نابه‌رو راكردووه‌ له‌ژینگه‌. هۆی سه‌ره‌كی ئه‌م گرفته‌ ئایكۆلۆژیه‌ش ئه‌وه‌یه‌ كه‌ له‌شوێنانه‌ی رێژه‌ی دانیشتووان به‌خێرایی تیایاندا زیاد ده‌كات (ئه‌فریقا، رۆژهه‌لاتی ناوه‌ڕاست، ئاسیا) به‌ به‌راورد له‌گه‌ڵ ئه‌و شوێنانه‌ی كه‌ڕێژه‌ی دانیشتووان تیایاندا دیاریكراوه‌، به‌شێكی سه‌رچاوه‌كانی ئاوی تێدایه‌و بۆ په‌یداكردنی خۆراكیش پشت به‌دنیای ده‌ره‌وه‌ ده‌به‌ستێت. به‌كورتیه‌كه‌ی، حه‌وته‌مین ملیار مرۆڤ، پرسی دابینكردنی خۆراك و سه‌رچاوه‌كانی ئاو و جێگاو ڕێگای دانیشتن و هه‌روه‌ها ژینگه‌و پڕوكاندنی زه‌وی له‌گه‌ڵ به‌شێوه‌یه‌ك زیندووكرده‌وه‌ كه‌ئیتر گه‌ڕان به‌دوای چاره‌سه‌رداو دۆزینه‌وه‌ی ئه‌ڵته‌رناتیڤێك بۆ ئه‌و دۆخه‌ی هه‌یه‌و له‌ماوه‌ی نیوه‌ سه‌ده‌ی داهاتوودا دروست ده‌بێت، ببێته‌ كاری حكومه‌ته‌كانی هه‌موو دنیا. پرسیاره‌كه‌ش به‌ته‌نها رووبه‌ڕووی هندستان یان ئه‌و ولاتانه‌ نابێته‌وه‌ كه‌ رێژه‌ی دانیشتووان تیایاندا زۆره‌و به‌خێراییش گه‌شه‌ ده‌كات، به‌ڵكو رووبه‌رووی هه‌موو جیهان ده‌بێته‌وه‌. هه‌ڵبه‌ته‌ به‌پله‌ی یه‌كه‌م بیركردنه‌وه‌ له‌م مه‌سه‌له‌یه‌ كه‌ناوی لێده‌نێم (بیركردنه‌وه‌ له‌كاره‌سات) له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و شوێنه‌ له‌بیركراوه‌وه‌ ده‌ستپێده‌كات وا حه‌وته‌مین ملیاری تێدا له‌دایكبوو، چونكه‌ ئه‌و شوێنه‌ كه‌ده‌كه‌وێته‌ باكووری هندستانه‌وه‌ كه‌ له‌هه‌ر چركه‌یه‌كدا كۆی 267 ماڵی له‌دایكبوو له‌چركه‌یه‌كدا 51 مناڵ تیایدا دێنه‌ دنیاوه‌، له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و بیركرنه‌وه‌یه‌ن. هۆكاری ئه‌مه‌ش وه‌ك پسپۆڕانی بواری دیموگرافی بۆی ده‌چن، نه‌خوێنده‌واری و ئه‌و بارودۆخه‌ ناهه‌مواره‌ ئابووری و كۆمه‌لایه‌تی و په‌روه‌رده‌ییه‌یه‌ كه‌ژن تیایاندا ده‌ژی. له‌هه‌ندێ ولاتی تردا -به‌تایبه‌تی له‌ئه‌فریقا- له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی گه‌شه‌سه‌ندنی دانیشتووان خێرایه‌، گرفته‌كانی وشكه‌ساڵی به‌رده‌وام و شه‌ڕی ناوخۆی و نه‌خوێنده‌واری و بارودۆخی ئابووری ناهه‌موار، قه‌یرانه‌كه‌یان سه‌ختتر كردووه‌. بگره‌ هه‌ر ئه‌م هۆكارانه‌ش بوونه‌ته‌ داینه‌مۆی سه‌ره‌كی ئه‌و گه‌شه‌سه‌ندنه‌ خێرایه‌ی كه‌كیشوه‌ره‌ ئه‌سمه‌ره‌كه‌ له‌ڕووی دیمۆگرافییه‌وه‌ به‌خۆیه‌وه‌ی ده‌بینێت.له‌به‌رامبه‌ردا، ئه‌وروپاو باكووری ئه‌مریكا كه‌ له‌ڕێگای سیستمێكی كۆمه‌لایه‌تی و په‌روه‌رده‌و به‌رزی ئاستی هۆشیاری ژنه‌وه‌ ڕێژه‌ی مناڵ و ئه‌ندامانی خێزانیان تێدا دیاریكراوه‌، بێبه‌ش نین له‌و قه‌یرانه‌ گه‌وره‌یه‌ی له‌چل ساڵی داهاتوودا تووشی زه‌مین ده‌بێته‌وه‌. چونكه‌ ئه‌و 50 ملیۆن په‌نابه‌ره‌ی ژینگه‌و راكردن له‌بێ ئاوی و بێ خۆراكی روو له‌هه‌ردوو كیشوه‌ری ئه‌مریكاو ئه‌وروپا ده‌كه‌ن. هه‌ڵبه‌ته‌ ئه‌وروپا لێره‌دا زه‌ره‌رمه‌ندیی یه‌كه‌م ده‌بێت كه‌ڕووی دانیشتووانه‌وه‌ به‌ره‌و پیری رووده‌نێت و له‌ڕووی جوگرافیشه‌وه‌ به‌پێچه‌وانه‌ی باكووری ئه‌مریكاوه‌ (ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكاو كه‌نه‌دا به‌تایبه‌تی) خاوه‌ن ئه‌و فه‌زا فراوانه‌ نییه‌ كه‌جێگای ئه‌و ژماره‌ زۆره‌ی په‌نابه‌ره‌ی تێدا بێته‌وه‌. كوردستان و حه‌وت ملیاره‌كه‌له‌كوردستاندا، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی وه‌ك هه‌ر ولاتێكی جیهانی سێیه‌م گه‌شه‌سه‌ندنی دیموگرافی تیایدا خێرایه‌، پرسی پووكانه‌وه‌ی زه‌وی و ژینگه‌و ئاستی به‌رهه‌مهێنانی خۆراك و به‌كارهێنانی سه‌رچاوه‌كانی ئاو نه‌بوونه‌ته‌ ڕای گشتی و نه‌خراونه‌ته‌ چوارچێوه‌ی پڕۆژه‌ی ستراتیژییه‌وه‌. به‌شێوه‌یه‌كی گشتی ده‌توانین مه‌شهه‌دی كوردی له‌سیاقی باسكردن له‌حه‌وته‌مین ملیار مرۆڤ له‌سه‌ر زه‌وی و گه‌یشتنی به‌نۆیه‌مین ملیار له‌ساڵی (2030) له‌كۆمه‌ڵی خاڵی سه‌ره‌كیدا كۆبكه‌ینه‌وه‌:یه‌كه‌م: كۆبوونه‌وه‌ی رێژه‌ی زۆری دانیشتووان له‌شاره‌كاندا كه‌ به‌شێوه‌یه‌كی دراماتیكی له‌زیادكردندایه‌.دووه‌م: چۆڵكردنی لادێكان و به‌جێهێشتنی كێڵگه‌و زه‌وی كشتوكاڵ و به‌رهه‌مهێنه‌ر.سێیه‌م: كه‌مبوونی سه‌رچاوه‌كانی ئاو، به‌تایبه‌تی جۆگه‌له‌و رووباره‌كانی سه‌رزه‌وی.چواره‌م: كه‌مبوونی رووبه‌ری سه‌وزایی و بۆربوونه‌وه‌ی خاك و چیاكانی كوردستان.پێنجه‌م: نه‌بوونی سیستمێكی په‌روه‌رده‌یی وه‌ها، مه‌سه‌له‌كانی ژینگه‌و دیمۆگرافی و ئه‌منی ئاو و خۆراكی تێدا بكرێته‌ بیركردنه‌وه‌ی تاكی كوردی.شه‌شه‌م: نه‌بوونی سه‌نته‌ری فیكری و ستراتیژی بۆ توێژینه‌وه‌و لێكۆڵینه‌وه‌ له‌سه‌رجه‌م ئه‌و مه‌رجانه‌ی سالانی داهاتوو به‌سه‌ر ژیانی كۆمه‌ڵگاو تاكی كوردیدا ده‌ی سه‌پێنێت.له‌سایه‌ی ئه‌م تابلۆ ڕه‌شبینییه‌دا له‌سه‌ر نیو سه‌ده‌ی داهاتوو كه‌ئه‌مڕۆ بۆته‌ یه‌كێك له‌و مه‌سه‌له‌ گرنگانه‌ی هه‌موو ناوه‌نده‌كانی زانكۆو میدیاو سه‌نته‌ری فیكری و ستراتیژییه‌كانی دنیا كاری له‌سه‌ر ده‌كه‌ن، كورد چی ده‌كات و چۆن داهاتووی ئیسنانی كورد ده‌خوێنرێته‌وه‌؟ ئه‌ی ئه‌و پلانانه‌ چین بۆ كورده‌ تازه‌ له‌دایكبووه‌كان، ئه‌وانه‌ی وا له‌(13) ساڵی داهاتوودا ده‌بنه‌ ژماره‌ی نێو (9) ملیار ئینسانه‌كه‌ی سه‌ر گۆی زه‌مین؟ئه‌مانه‌ كۆمه‌ڵێ پرسیارن، تائێستا كورد، نه‌ك وه‌لامی بۆیان نه‌بووه‌، به‌ڵكو ئاماده‌ نه‌بووه‌ بیریان لێبكاته‌وه‌. ئه‌مه‌ش بۆ خۆی جۆرێكی تری بیركردنه‌وه‌یه‌ له‌كاره‌سات، به‌لام به‌گوێنه‌دان و بێده‌نگی!
Source:

تعليقات

المشاركات الشائعة من هذه المدونة

هەر دەوڵەتێکی کوردی لەم دۆخەدا لە دایکبێت، وەک ئەوەی باشوری سودان دەبێت*

خالد سلێمان سیاسەتی ڕاستەوخۆ، ناڕاستەوخۆی شانشینی سعودی، قەتەر، تورکیا بەرامبەر عیراق و سوریا، لە حەڵەتی پاشەکشەی یەکجارەکی پرۆژەی دەسەڵاتێکی ئیسلامی ( ئیخوان، بەرەی نوسرە، ئەحراری شام، سوپای ئیسلام .. هتد ) ، کار بۆ دامەزراندنی کیانێکی سوننەی سەربازی دەکات، کە دور نیە، بەعسیەکانی ناو داعش، تۆوی ئەو کیانە بن . یانی داعشیش بەشێک دەبێت لە نەخشە سعودی - قەتەری - تورکیەکە .  ئێستا هەوڵی هەرسێ جەمسەرەکە لەوەدا کۆدەبێتەوە، چۆن لە ڕێگەی پارتی دیموکراتی کوردستان و پارتە کوردیەکانی ناو ئیئتلافی ئۆپۆزسیۆنی سوریاوە، کوردیش بەشێک بێت لەو کیانە سوننییە . لەوانەیە ئەمە باشترین دەروازە بێت بۆ تەماشاکردنی دیمەنی هەرێمی کوردستان، کە لە ڕوی سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتییەوە لە خراپترین ئاستیدایە، بگرە لەبەردەم داڕوخانێکدایە کەس مەزەندەی دەرەنجامەکانی ناکات . بەڵام ئەوەی لەناو دیمەنێکی سیاسی، سۆسیۆ - ئابوری خراپی وەک ئەوەی ئەمڕۆماندا، هەژمونی خۆی هەیەو ڕای

أزمة المياه تهدّد الشرق الأوسط.. والعراق على الخط الأحمر

خالد سليمان  يشير مدير المعهد العلمي للبيئة في جامعة جنيف مارتن بينيستون إلى ذوبان شبه كلي لثلوج جبال الألب نهاية القرن الحالي، حيث لا يبقى سوى القليل منه في الأعالي. يعود سبب ذوبان هذه الثلوج التي تغذي أنهار (راين، دانوب، بو، رون) ويعتمدها ١٦٠ مليون نسمة في غالبية أنحاء أوروبا للزراعة والنقل والطاقة والغذاء، إلى التغيير المناخي وارتفاع درجات حرارة الأرض، ناهيك عن الازدياد السكاني حيث تشير الإحصائيات المتوقعة إلى وصول نسبة سكان المعمورة إلى ١٠ ملايين نهاية هذا القرن.  كانت هذه الصورة بداية لمؤتمر دولي بعنوان “السلام الأزرق” حول دور المياه في السلام والتنمية المستدامة في الشرق الأوسط نظمه Stratigic Foresight Group وجامعة جنيف بالتعاون مع وكالة سويسرا للتنمة والتعاون الاسبوع الثاني من شهر أكتوبر ٢٠١٥. 

ئاین لەمیتۆدەکانی پەروەردەی کوردستاندا ‌

خالد سلێمان‌ 15/5/2015 ساڵی ٢٠١٢ لەبەر ڕازی نەبونی مەسیحیەکان و کاکەییەکان لەسەر ئەو بەشانەی لە کتێبی “ئاین ناسی” لە میتۆدی خوێندندا، ئەو دوو چاپتەرەی بۆ ئەوان  لە کتێبەکەدا دانرابون لە سەر خواستی خۆیان  لابران. ئەمە هەنگاوی یەکەمی ئەو قەیرانەی پەروەردەیە کە تا ئەم ساتە لە کوردستاندا بەردەوامە. مەسیحییەکان پێیان وابو کە چیرۆکی لە دایکبونی مەسیح بەشێوەیەکی ناڕاست نوسرابو، بۆیە داوای لابردنیان کرد. ئەوەی پەیوەست بو بە کاکەییەکانەوە، بوون بەدوو بەشەوە، بەشێکیان پێیان وایە ئەوان موسڵمانن و نابێت وەک ئاینێکی جیا تەماشا بکرێن، بەشێکی تریان پێیان وایە کە ئاینەکەیان جیایەو ئەوەی لە میتۆدەکەدا نوسراوە ڕاستە. ئەم جیاوازیەش لای ئەوان بوە هۆی لابردنی ئەو بەشەی لە کتێبەکەدا لەسەر کاکەیی نوسرابو. کتێبی ئاینناسی لە قۆناغەکانی  (١٠، ١١، ١٢)ی خوێندندا لە پێناو ئەوەدا بوو کە خوێندکارانی کوردستان جگە لە ئاینی ئیسلام ئاینەکانی تریش بناسن، بەڵام پرۆژەکە لەسەرەتادا - بەتایبەتی لە کتێبی قۆناغی ١٢دا- توشی دوو گرفت بوو، یەکەمیان ئەوەبو کە وانەکانی خوێندن لەسەر مەسیحی و ئێزدی و کاکەیی و ئاینەک...