خالد سلێمان
ساڵی ٢٠٠٧ بۆ یەکەمجار دەستەی حکومی-نێودەولەتی تایبەت بە ژینگە کە ناوی IPCC پەردەی لەسەر ڕاستی و دروستی گەرمبونی زەوی هەڵماڵی کە هۆکاری گۆڕانکارییەکانی ژینگەیە. دەستەکە ئەوەی خستەڕو کە بەرزبونەوەی پلەی گەرما لە ڕێژە ئاساییەکەی خۆی لەسەر ئاستی گلۆبال کە لە ناوەڕاستی سەدەی پێشوەوە دەستیپێکرد، دەگەرێتەوە بۆ زیادبونی گازە گەرمکەرەوەکان لە توێژی جیاکەرەوەی زەوی لە ئاسمان (توێکڵە هەوا) کە هۆکارەکەی دەگەڕێتەوە بۆ چالاکیی بێشوماری مرۆڤ لەسەر زەوی.
گازە گەرمکەرەوەکانیش بریتین لە دوەم ئۆکسیدی کاربۆن، میتان، هەڵمی ئاو و کلۆرۆفلۆرۆکاربۆن کە بەشێوەیەکی سروشتی لە کەشدا هەن و یارمەتی زەوی ئەدەن لەوەی پلەی گەرماکەی مامناوەندی بێت و دانەبەزێت بۆ ١٨ پلەی ژێر سفر. ئەرکی ئەم گازانە ئەوەیە نەهێڵن ئەو گەرمیەی کە هەتاو ئەیبەخشێتە زەوی جارێکی بەتەواوەتی بگەڕێنەوەو مەودای زەوی بەجێبهێڵن، بەم شێوەیەش زەوی توشی بەستن نابێت و ژیان تیایدا بەردەوام دەبێت. ئەگەر ئەم گازانە نەبن ئەوا تیشکی هەتاو بەتەواوەی دەگەڕێتەوەو مەودای زەوی بەجێدەهێڵێت، ئەو کاتەش زەوی وەک ئەستێرەکانی تر ژیان لەسەر زەوی نامێنێت.
ئەوەی کە ڕودەدات ئەمەی خوارەوەیە: بەهۆی چالاکی زۆری مرۆڤەوە ڕێژەی گازە گەرمکەرەوەکان لە کەشداو هەروەها لەسەر زەوی لە ڕادەی ئاسایی چونەتە دەرەوەو زۆر بونە، واتە زەوی توانای هەناسەدانی کەمەو تیشکی هەتا ڕوبەڕوی قەتیسبون بوەتەوە. با بیهێنینە پێشچاوی خۆمان هەمو پەنجەرەکانی ئۆتۆمبێلێک لە بەردەم هەتاوێکی گەرمدا دادەخەین و داوی چەند کاتژمێرێک ئەگەڕێینەوەو دەچینە ناو ئۆتۆمبێلکەوە. دەرەنجامەکە ئەوەیە کە ناوەوەی ئۆتۆمبێلەکە زۆر گەرمبوەو بەکەڵکی دانیشتن نایەت، بەڵام ئەگەر جامەکانمان بەکراویی بەجێهێڵا بەو شێوەیە نابێت و گەرمای دەرەوەو ژورەوەی ئۆتۆکە وەک یەکە.
هۆکارەکانی گەرمبونی زەوی ئەمانەی خوارەوەن: سوتاندنی وزەی ژێر زەوی وەک نەوت و گازو خەڵوز، پیشەسازیی، کشتوکاڵ، پەرەسەندی نیشتەجێبون و لەناوبردنی دارستانەکان، پاشماوەی پیشەسازی و ژێرخانی ئاو و ئاوڕۆ، هەروەها زۆربونی دانیشتوان لەسەر زەوی.
ئەم دۆخە نالەبارەی سەر زەوی بوەتە هۆی گۆڕانکاری ژینگە کە خۆی لە بەرزبونەوەی پلەی گەرما، کەمبونەوەی باران یان بارانی خوڕدا دەبینێتەوە، هەروەها لە زریان و لافاو دیاردەی تری سروشتیدا. لە شوێنێکدا باران و سەرما زۆر دەبێت، بەڵام لە شوێنێکی تردا کەمدەکات و گۆڕانکاریی بەسەر وەرزەکاندا دێت. ئەم گۆڕانکاریەش دەبنە هەڕەشە بۆ سەر سەرچاوەکانی ئاو، سیستمی سروشتی و هەروەها فرە-زیندەیی.
ڕێککەوتنامەی پاریس/٢٠١٥ بۆ پاراستنی ژینگە هەوڵدەدات گەرمای زەوی ٢ پلە تێنەپەڕێنێت و لەسنوری پلەو نێوێکدا بوەستێنرێت، بەڵام ئەگەر هەمو وڵاتانی دنیا پەیوەستن نەبن بە بەندەکانی ڕێککەوتنامەکەوە، ئەوا دور نیە لە کۆتایی ئەم سەدەیەدا گەرمای زەوی بگاتە ٣ پلەو گەورەترین هەڕەشە لەژیانی مرۆڤ و بونەوەرەکان لەسەر زەوی دروست ببێت.
*لە نوسینێکی تردا بەدرێژیی باسی ڕێککەوتنامەی پاریس دەکەم
تعليقات